Słownik terminów żeglarskich

[Zygmunt Skibicki]

Sporo już lat żyję na tym świecie i ze względów nie tylko zawodowych stykałem się z wieloma grupami fachowców różnych, czasem także rzadkich zawodów. Każda z tych grup wytwarzała swoje określenia dla różnych przedmiotów i narzędzi, którymi się posługiwali. Na pierwszy rzut oka wygląda na to. że chodziło im o to, by przy każdej dyskusji we własnym gronie dokładnie się rozumieć. Jako doświadczony sceptyk mam jednak poważne podejrzenia, że tak naprawdę, głównie chodziło im o to, by nie należący do ich zawodu zupełnie nie rozumiał ich języka. To jest, jak się w życiu bardzo okazuje, skuteczna metoda "pompowania" cen w negocjacjach własnych usług i to jest sporo warte...
Żeglarze wcale nie byli inni. Ich profesja miała jeszcze taką komplikującą sprawy cechę, że w zawodzie byli przedstawiciele wszystkich nadmorskich nacji, a jest ich razem na całym świecie... daj Boże zdrowie każdemu, kto by je chciał spamiętać. Bywało że angielski czy niemiecki termin wchodził do zawodowego slangu we wszystkich językach. Skutek z tego wszystkiego jest taki, że wszystko jedno: angielski, holenderski, polinezyjski czy polski żeglarz uczestniczący w wachcie, każdą stricte zawodową komendę zrozumie bez wątpliwości.
Nie ma żartów, gdy skipper na mostku mówi do szturmana: rumb na ster! A to znaczy tylko jedna kreskę na róży wiatrów, czyli 1/32 pełnego kąta w prawo...
Dobra i konkretna znajomość słownika żeglarskiego wcale nie jest taka popularna. Zazwyczaj szczury lądowe z fantazją ignorantów używają bezczelnie określeń, których znaczenia w ogóle nie znają. I po tym się ich od razu rozpoznaje. To jest tak samo jak z nowicjuszem we wspinaczce: jeśli użyje głupawego określenia karabińczyk, to każdy kumaty w temacie od razu wie, że czegoś takiego w ogóle nie ma, nie było i na pewno nie będzie... nigdy!
Słownik ten jest żywy - proszę o uzupełnienia. Na pewno zostaną tu wykorzystane. Zresztą... wiele już haseł otrzymałem i są tu wpisane.
Póki co jest tu sporo ponad tysiąc haseł...

- A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - Ł - M - N - O - Ó - P - R - S - Ś - T - U - W - V - Y - Z - Ż -

Istnieje tu także wątek Węzły żeglarskie, do którego w słowniku są liczne bogato ilustrowane odniesienia.

© - copyright by Zygmunt Skibicki 2016 – wykorzystanie komercyjne całości bądź jakiejkolwiek części tego wątku wyłącznie za zgodą autora.

[Zygmunt Skibicki]

A
Achterdek - pokład rufowy. Pokład jachtu w tylnej części jednostki.
Achterkasztel - nadbudówka pokładu w części rufowej jednostki.
Achterluk - otwór wejściowy prowadzący z pokładu lub kokpitu do rufowych pomieszczeń jednostki.
Achterpik - luk pod pokładem rufowym.
Achtersztag - lina mocująca maszt, biegnąca od topu masztu do rufy jachtu; często dwie liny mocowane do pokładu na krańcach pawęży. Jeżeli do masztu mocowany jest gafel, wówczas zamiast achtersztagów stosuje się baksztagi pozwalające na większe wychylenia boczne gafla.
Achterwatersztag – lina usztywniająca wystrzał od dołu, biegnąca w diametralnej jednostki.
Admiralicji kotwica — zwykle bardzo duża kotwica z jedną lub dwiema nieruchomymi łapami i w górnej części trzonu z prostopadłą do łap poprzeczką, bywa że składaną.
Agregat - sprzężony zespół silnika spalinowego i generatora prądu do zasilania urządzeń elektrycznych jednostki i jej akumulatorów.
Ahoj...! - zwyczajowe, międzynarodowe pozdrowienie żeglarskie wraz z uniesioną pionowo do góry ręką i otwartą dłonią zwróconą całkowicie do pozdrawianego.
Akrofobia - patrz lęk wysokości.
Akwalung - aparat tlenowy do nurkowania i prac podwodnych.
Akwen - określony obszar wodny.
Albido - białe podskórze cytryny, lionki, pomarańczy...
Aldis - pokładowa przenosna lampa elektryczna dużej mocy z parabolicznym lustrem i segmentowymi soczewkami, służąca do wysyłania silnych sygnałów błyskowych o wąskim, dyskretnym kącie skierowania na dalekie, dostrzegalne odległości.
Amortyzator cumy - stosownie mocny, wplatany w ciąg cumy element elastyczny kompensujący naturalnie zmienne naprężenia cum niewielkich jachtów.
Anemomert - przyrząd służący do mierzenia prędkości wiatru.
Anemoskop - patrz wiatrowskaz
Anoda (cynk) - stop metali, głównie cynku chroniący inne elementy metalowe zanurzone w wodzie przed ich korozją.
Antypoślizgowe - farby, naklejane maty lub taśmy zwiększające przyczepność butów i rękawic nawet na zlanych wodą pokładach, trapach, relingach i uchwytach.
Apsel (bezansztaksel) - skośny żagiel podnoszony na bezansztagu.
Arabskie ożaglowanie - zbliżone do łacińskiego, ale reja wisi wyżej, żagiel ma kształt trapezowy z przednim szotem mocowanym do dziobu.
Aramid (kevlar) - nadzwyczaj lekkie, bardzo mocne i niepalne tworzywo z grupy poliamidów; produkuje się z niego liny żeglarskie, tkaniny żaglowe i pręty na drzewca jachtowe, a także narażone na przetarcia elementy odzieży turystycznej.
Armator - właściciel lub dzierżawca jednostki.
Armatorska - kabina, zwykle w części rufowej pozostająca zawsze i w każdym rejsie w wyłącznej dyspozycji armatora jednostki.
Armilarna sfera - patrz astrolabium.
Ashleya węzeł - patrz węzeł żeglarski.
Astrolabium (sfera armilarna) - historyczny przyrząd astronomiczny w postaci modelu sfery niebieskiej służący do wyznaczania współrzędnych równikowych i ekliptycznych (rektascensji i deklinacji). Używany od starożytności do XVI wieku przez wielkich żeglarzy odkrywców, ale także przez Mikołaja Kopernika.
Astronawigacja – oznaczanie pozycji jednostki na podstawie pomiarów położenia niektórych ciał niebieskich.
Atol - łańcuch wysp wulkanicznych otaczających akwen kaldery.
Awanport - najbliższa otwartemu akwenowi część portu, obszar wodny między falochronem a portem właściwym, skąd prowadzą drogi wodne do kanałów portowych, basenów, doków itp.
Azbest - określenie różnych grup włókien mineralnych o stosunku długości do średnicy włókna co najmniej 100:1; materiał niepalny stosowany jako izolacja cieplna, na jachtach głównie do obudowy kuchni pokładowych i komór silnikowych; od roku 1997 produkcja oraz stosowanie azbestu jest w Polsce zabronione.

[Zygmunt Skibicki]

B

Bagrownica (pogłębiarka, refuler, draga) - urządzenie służące do pogłębiania (bagrowania) akwenu.
Bajdewind - kierunek wiatru od kąta martwego do półwiatru.
Bak (fordek) - pokład dziobowy. Także przedrostek nazw parzystych - lewych, np. bakburta.
Bakburta – lewa burta.
Bakista - schowek skrzyniowy na osprzęt jednostki lub bagaż załogi.
Baksztag - lina napinająca, biegnąca od topu masztu do burty jachtu odchylona znacznie w kierunku rufy; na żaglowcach zawsze parzysta. Także wiatr wiejący skośnie (30-60 stopni) od strony rufy.
Balast - umieszczony na sztywno w zęzie lub pod dnem jednostki ciężar, który zapobiega wywracaniu się lodzi i w ogóle umożliwiający jej pływanie.
Balastować - przeciwdziałać masą własnego ciała mocnemu przechyłowi na wietrze żaglówki lub jachtu przez obciążanie burty nawietrznej, także z użyciem trapezu.
Balastowe pasy - pasy rozpinane wzdłuż kokpitu, pod które załoganci wkładają stopy i wychylają się na zewnątrz jachtu w celu jego balastowania.
Baldachim - daszek z tkaniny rozpinany na lekkiej konstrukcji nad kokpitem chroniący załogę przed słońcem lub deszczem.
Balia (balija) - duża, mocno obła, mało wysmukła jednostka pływająca o ciężkich właściwościach manewrowych.
Balonfok - patrz spinaker.
Balsa - patrz egzotyczne drewno.
Bandera - podnoszone na jednostce w sposób powszechnie widoczny flagowe oznaczenie przynależności, zarejestrowania jachtu w danym kraju.
Bang - patrz bung.
Banta (refbanta) - listwa tekstylna naszyta na żaglu, w której osadzone są remizki do montowania w nich reflinek.
Baranki - pierścienie doszyte w kilku pionowych liniach od zawietrznej żagla rejowego. Przez kolejne baranki przewleka się gordingi. W ożaglowaniu trójkątnym wszywane w lik przedni - przewleka się przez nie kontrafały.
Barchan, wydma sierpowata – rodzaj ruchomej wydmy o półksiężycowatym kształcie i ramionach wysuniętych zgodnie z kierunkiem wiatru (w stronę zawietrzną), charakterystyczny dla pustyń piaszczystych, pozbawionych roślinności (Sahara, Kalahari). Wąskie ramiona przemieszczają się szybciej niż część centralna wydmy. Barchany często łączą się ze sobą, tworząc długie piaszczyste wały, które noszą nazwę wydm wałowych. Ciągną się one nieraz setki kilometrów. Powstają w klimacie suchym, stok dowietrzny jest łagodny i zbity, stok odwietrzny stromy i luźny.
Bark – żaglowiec co najmniej trzymasztowy, niosący na wszystkich masztach (prócz ostatniego) ożaglowanie rejowe, a na ostatnim ożaglowanie skośne lub gaflowe np. SV Gorch Fock, STS Kruzenstern, STS Siedow.

[ img ]
Barkas (guffa) - duża płaskodenna łódź wiosłowo-żaglowa używana do przewozów kabotażowych, często o małym zanurzeniu i płaskim dnie.
Barkentyna (szkunerbark) - żaglowiec posiadający trzy lub więcej masztów, niosący na pierwszym od dziobu ożaglowanie rejowe, a na pozostałych ożaglowanie skośne - przeważnie gaflowe, rzadziej bermudzkie np. STS Pogoria, ORP Iskra, STS Kaliakra.
[ img ]
Barometr - przyrząd mierzący ciśnienie atmosferyczne.
Baryłka - amerykańska miara objętości (skrót: 1 bbl) dzieli się na 42 galony, 168 kwart, 336 pint, 5376 uncji (używana w handlu ropą naftową) równa 158,987295 l; baryłka brytyjska (skrót: 1 Imp.bl.) = 163,6416 l; dzieli się na 36 galonów brytyjskich (używana w Wielkiej Brytanii w handlu piwem).
Batymetryczne mapy - mapy odwzorowujące kształt dna akwenu, jego głębokości, ewentualnie przeszkody dla żeglugi.
Bawełna - włókno naturalne stosowane do produkcji lin i tkanin żaglowych - konieczna impregnacja przeciw butwieniu.
Bączek (jola, jolka) - mała łódź wiosłowa przewożona na pokładzie jednostki służąca do komunikacji z lądem, oraz do drobnych prac wokół jednostki.
Beauforta skala - trzynastostopniowa (0-12) skala szybkości wiatru: wyższy stopień oznacza silniejszy wiatr.
Beczułkowy węzeł - patrz krwawy związ.
Bela - silnie sprasowany do kształtu prostopadłościanu, obszyty tkaniną jutową i opasany mocnymi taśmami ładunek objętościowy, na przykład wełna, bawełna itp.
Bencel - patrz szkentla.
Bermudzkie (Marconi) ożaglowanie - żagiel główny trójkątny rozpięty między masztem i bomem, tylny lik wolny; żagiel przedni trójkątny podciągany na sztagu, liki dolny i tylny wolne.
Bermudzkie ożaglowanie niskie - sztag trzymający foka przypięty do masztu mniej więcej na wysokości 2/3...
Bermudzkie4 ożaglowanie wysokie - sztag trzymający foka przypięty do masztu bardzo blisko szczytu.
Bez końca węzeł - węzeł, którego zawiązanie nie wymaga użycia któregokolwiek końca liny.
Bez nazwy węzeł (Pacyfic, węzeł nienazwany) - węzeł żeglarski
Bezan - żagiel na bezanmaszcie.
Bezanmaszt (stermaszt, krojcmaszt) - licząc od dzioba ostatni maszt na jednostce żaglowej.
Bezasztaksel - patrz apsel.
Biała flota – pojęcie określające małe statki pasażerskie żeglugi śródlądowej, zatokowej lub przybrzeżnej morskiej.
Biały szkwał (ang. white squall) – nagły i porywisty wiatr, rodzaj szkwału, który przychodzi z jasnego, bezchmurnego nieba i jest dla obserwatora nagły. Jedyną widoczną zapowiedzią są zawieszone w powietrzu krople wody i nadbiegające, załamujące się fale widoczne jako biała, spieniona zawiesina. (Nawałnica 21 sierpnia 2007 roku na Mazurach w rejonie Mikołajek to była bardzo silna burza poprzedzona niskimi chmurami burzowymi, ale nie zdefiniowany w meteorologii biały szkwał!).
Bibloki - małe bloki umocowane w okuciu do bomu, przez które przechodzi reflina.
Bimesy - krokwie dachu nadbudówki.
Binduga – miejsce nad rzeką, kanałem lub jeziorem, służące do składowania i przygotowania drewna do spławu. Na bindudze tworzy się tratwy lub wiązki drewna przeznaczonego do spławu.
Blinda - patrz blindżagiel.
Blindgafel - patrz watersaling.
Blindreja - reja mocowana pod bukszprytem wielkich żaglowców.
Blindżagiel (waterfok, blinda) - żagiel rozpinany na blindrei.
Bing - mocna linowa trójkątna siatka rozpinana pod bukszprytem między waterbaksztagami, czasem dość głęboko obejmująca dziób; rozbija fale wchodzące na pokład od dziobu oraz zabezpiecza pracujących na bukszprycie.
Birka – metka z nazwą żagla, używana przy magazynowaniu zwiniętych żagli, w celu odnalezienia tego właściwego.
Blok (bloczek) - krążek linowy na osi (sworzniu) osadzonym w okładzinach (policzkach) i zaczepem (zawiesiem) do jakiegoś stałego elementu; służy do zmiany kierunku działania siły wybieranej lub naprężonej i zablokowanej liny.
Blokowanie - trwałe zabezpieczanie na knagach lub naglach pracującego odcinka liny przed niekontrolowanym zwiększaniem się jego długości.
Boa - węzeł żeglarski.
Bocianie gniazdo - platforma lub kosz umieszczony wysoko na maszcie jednostki na przykład da marsie, służący za punkt obserwacyjny.
Boja (pława) - pływający, zakotwiczony na stałe znak nawigacyjny w kształcie walca, kuli lub stożka.
Bojka ratunkowa (pamelka) - sprzęt osobistego bezpieczeństwa dla ratownika wskakującego do wody; smukła profesjonalna bojka asekuracyjna w kolorze pomarańczowym z wieloma chwytami i krótką linką oraz taśmą zakładaną w skos przez tułów; nazwa pochodzi od Pameli Anderson, głównej aktorki serialu "Słoneczny patrol".
Bojrep - lina łącząca piętę kotwicy z boją określającą położenie kotwicy.
Bom – drzewce poziome jednym końcem (piętą) mocowane do masztu, utrzymujące dolną krawędź żagla.
Bom ładunkowy – element jednostki służący do załadunku i wyładunku towarów; dźwig pokładowy.
Bombramreja - patrz reja.
Bombramsel - patrz reja.
Bomkliwer - żagiel trójkątny rozpinany na bomkliwersztagu.
Bomstenga (bukszpir, kliwerbom) - drugi od punktu zamocowania zamocowania człon bukszprytu.
Bonaventura - na starych żaglowcach rejowych np. karawelach, galeonach itp. występowały czasem na rufie 2 maszty (stermaszty), wtedy ten bliżej śródokręcia to był bezan, a ten blizej rufy nazywał się bonaventura - żagiel na nim nazywał się tak samo.
Bond - kantyna na jednostce.
Bosak (osęka) - długości stosownej do potrzeb mocne drzewce okute hakiem bosaka do odpychania i przyciągania innych jednostek, elementów na kejach lub wodzie, a także do skuwania lodu - zobacz też pierzchnia.
Bosman - oficer pokładowy odpowiedzialny za utrzymanie w nautycznej sprawności jednostki i jej wszystkich urządzeń pokładowych; przełożony załogi do spraw napraw jednostki i jej osprzętu, także porządków i czystości. Na wodzie zastępuje szkutnika, żaglomistrza, powroźnika itp...
Bosmanat - kapitanat mariny.
Bosmańska skrzynka - patrz skrzynka bosmańska.
Bosmański pas - konstrukcja bardzo przypominająca uprzęże wspinaczkowe, a wypierające (patrz) szelki żeglarskie; służy do zabezpieczania się przed upadkiem z wysokości lub wypadnięciem za burtę.
Brama masztu - na jachtach jednomasztowych dopasowana do linii burt pochylna konstrukcja bramowa montowana na fordeku z osiami obrotu przy burtach na wysokości podstawy masztu, do której wpięty jest sztag; jej odpięcie z mocnego zaczepu dziobowego i podnoszenie powoduje kładzenie się masztu w kierunku rufy, gdzie opiera się o podporę; zwykle na większych jachtach do opuszczania i stawiania masztu używa się solidnego zblocza i kabestanu.
Bramreja - patrz reja.
Bramsel - patrz reja.
Bramstenga - trzecia od dołu część masztu wieloczłonowego.
Bramszotowy - węzeł żeglarski.
Bras - lina biegnąca od noku rei lub spinakerbomu w kierunku tyłu jednostki, służąca do obracania drzewcami w płaszczyźnie poziomej w zależności od kursu i kierunku wiatru.
Brasować - wybierać brasy, co jest jedną z wysiłkowo najtrudniejszych prac na żaglowcach.
Braszpil - patrz kabestan.
Brest - cuma utrzymująca jednostkę w kierunku do niej poprzecznym, skierowana prostopadle do kei; patrz też cuma.
BRT (tona rejestrowa) - nie używana już międzynarodowa jednostka pojemności rejestrowej brutto statku; całkowita pojemność jednostki (obejmuje całkowitą objętość kadłuba oraz nadbudówek). Obecnie, po zmianie przepisów pomiarowych 1 BRT (1 tona rejestrowa) równa jest 100 stóp sześciennych, czyli 2,83 m3.
Bryfok - pojedynczy żagiel rejowy na fokmaszcie szkunera.
Bryfokreja - w ożaglowaniu skośnym pojedyncza reja służącą do podnoszenia bryfoka; patrz SY Zawisza Czarny.
Bryg – żaglowiec posiadający dwa maszty z ożaglowaniem rejowym np. STS Fryderyk Chopin

[ img ]

Brygantyna – inaczej szkunerbryg – historyczna klasa okrętów żaglowych, używanych w służbie czynnej od XVI do XIX w. Początkowo brygantyna posiadała zarówno żagle, jak i wiosła. Ze względu na szybkość i zwrotność była ulubionym okrętem piratów śródziemnomorskich, a nazwę swą zawdzięczała włoskiemu słowu „brigantino” (zbójecki).; np. STS Kapitan Głowacki.

[ img ]

Bryt - pas żagla pomiędzy jego szwami.
Bryza - to umiarkowany wiatr w rytmie półdobowym, występujący lokalnie w strefie brzegowej dużych akwenów. Bryza dzienna wieje od wody ku lądowi, a nocna w kierunku przeciwnym.
Bryzg - woda rwana wiatrem z grzbietów fal i mieciona nad powierzchnią.
Bryzgoszczelność - odporność przedmiotu na oblewanie wodą.
BT tkanina - tkanina bawełniana techniczna; dobrana gramaturą i odpowiednio zaimpregnowana nadaje się na żagle.
Bubinga - patrz egzotyczne drewno.
Buchta - uporządkowany, zabezpieczony przed samorzutnym rozwijaniem się lub splątaniem zwój liny lub akurat nieużywanego końca liny, zazwyczaj zawieszany na naglu, knadze masztowej lub kołku w magazynie czy kabelgacie.
Buchtować - zwijać luźną część liny w uporządkowany, zabezpieczony przed splątaniem zwój - buchtę.
Buczek mgłowy (róg mgłowy, buk, nautofon, diafon) - urządzenie akustyczne do ostrzegania innych jednostek w czasie mgły.
Bukszpir - patrz bomstenga.
Bukszpryt (dziobak) - drzewce umieszczone poziomo, lub nieco ku górze na dziobie, w diametralnej jachtu wystający z dziobu poza kadłub. Do bukszprytu mocowane są sztagi.
Bulaj - okrągłe lub owalne, wodoszczelne okno w burcie, rufie lub ścianie nadbudówki.
Bulb (bulba) - balast w kształcie cygara umieszczony w dolnej części kilu.
Bulbkil - patrz falszkil.
Bulina (odciąg, obciąg) – lina pomocnicza stosowana do skuteczniejszego napinania i kształtowania żagli, gdy szoty w danych warunkach nie mogą w pełni spełnić swej roli; szczególnym przypadkiem jest ringabulina - patrz hasło.
Bung - wym. bang (czop) - węzeł żeglarski.
Bunkier - zbiornik paliwa, wody słodkiej i nieczystości na jednostce; także magazyn łańcucha kotwicznego.
Bunkrować - napełniać bunkry jednostki.
Burłaczyć (ros. burłak) – holować jednostkę (np. jacht) na linie ciągniętej wzdłuż brzegu. Dawniej popularnie stosowana metoda przemieszczania kanałami (rzekami pod prąd) jednostek transportowych lub bojowych pozbawionych silnika lub dobrze wydajnej załogi wioślarskiej.
Burta - skrajnie zewnętrzna, boczna cześć kadłuba jednostki.
Busola - patrz kompas.
Butelkowy - węzeł żeglarski.
Buty żeglarskie - buty z miękkimi, nie rysującymi pokładów, o dużej przyczepności podeszwami i niewielkimi obcasami, by stopy nie zsuwały się podczas prac na olinowaniu.

[Zygmunt Skibicki]

C

Cal - angielska miara długości (inch) równa 1/12 stopy = 25,4 mm.
Capina - narzędzie ręczne do manipulowania, głównie toczenia kłód drewna w tartakach, szkutniach itp. - mocna żerdź okuta na jednym końcu, w okuciu osadzony ostry hak, czasem wahliwy; zwykle na drugim końcu capiny jest okucie ułatwiające podważanie ciężarów.
Carpenter - patrz cieśla okrętowy.
Carric bend (węzeł prosty) - węzeł żeglarski.
Cedr - patrz egzotyczne drewno.
Cepik - przedłużacz rumpla.
Certyfikat - podstawowy dokument jednostki, stanowiący dowód wpisu do rejestru okrętowego i przynależności państwowej; upoważnia do podnoszenia bandery.
Cęgi masztu - dwusworzniowe jarzmo nadpokładowej części kolumny masztu; wyjęcie jednego ze sworzni, zwykle dolnego pozwala na położenie masztu bez całkowitego demontażu.
Chief - potocznie oficer, dowódca załogi pokładowej lub mechanicznej.
Chirurgiczny - węzeł.
Chłopiec okrętowy - patrz majtek.
Choroba morska (kinetoza) - zaburzenia równowagi i układu nerwowego wywołane kołysaniem jednostki.
Chronometr - bardzo dokładny zegar; bez znajomości dokładnego czasu niemożliwe jest ustalenie pozycji jednostki według obserwacji astronomicznych.
Chwiejba - wzdłużne i jednocześnie boczne kołysanie jednostki na fali pokonywanej w skos.
Chwyt rożkowy - węzeł żeglarski.
Cieśla okrętowy (carpenter) - specjalista w dziedzinie okrętownictwa drewnianego, a szczególnie technik napraw, remontów awaryjnych dla zachowania pływalności jednostki, np. awaryjne likwidowanie przecieków kadłuba, naprawa omasztowania, zbloczy, klap włazów itp.
Cieśnina - leżący między lądami wąski pas wodny łączący duże akweny.
Cirrus - chmura pierzasta wysoko osadzona na niebie, wróży żeglarzom pogorszenie pogody.
C-map - najbardziej rozpowszechniony program nawigacyjny do laptopa pokładowego.
Cofka - patrz odwój.
Concertina - patrz koncertyna.
Cook (kuk) - kucharz jachtowy, odpowiedzialny za zaprowiantowanie i wyżywienie załogi, czystość i higienę w magazynie żywności i kambuzie, zaopatrzenie w prowiant i jego magazynowanie.
CQR - patrz kotwica pługowa.
Crewlist, musterrola - kompletna lista załogi.
Cuma - mocna, gruba, zwykle nietonąca lina służąca do wzdłużnego mocowania jednostki do nadbrzeża. Wyróżnia się cumy: dziobowe, rufowe, bresty i szpringi, czyli kontracumy.

[ img ]

Cumaru - patrz egzotyczne drewno; charakteryzuje się kilkudziesięcioletnią odpornością na warunki atmosferyczne, odporne na ścieranie; stosowane na pokrycia pokładów oraz nadbudówki.
Cumowanie - unieruchomienie jednostki na wodzie przy kei.
Cumowniczy - węzeł żeglarski.
Cumulus (kumulus) - chmura kłębiasta; jasna zwiastuje dobrą pogodę, ciemna deszczową, a wybijające się z niej wysokie, białe "kowadła" burzową.
Cunningham (kanningam) - obciągacz pięty bomu; reguluje napięcie liku przymasztowego.
Cwangla (ćma) - gęsta mgła - określenie zaczerpnięte z gwary tatrzańskiej.
Cynk - patrz anoda.
Cypel (półwysep) - wysunięta w akwen, często u podstawy mocno przewężona i podmokła część lądu.
Cyrkiel nawigacyjny (przenośnik) - dwuigłowy cyrkiel zwykle z kabłąkowatymi nóżkami w okolicy łączącego je sworznia pozwalający jedną dłonią precyzyjnie rozwierać nóżki i przenosić odległość z mapy na jej skalę lub na odwrót.
Czajka - łódź historyczna (XVI-XVIIw.), kozacka, głównie rzeczna, ale także morska, wiosłowo żaglowa w kształcie wielkiego czółna ze sterami wiosłowymi na rufie i dziobie - do 20 metrów długości, 3,5 metrów szerokości i 2 metra zanurzenia oraz załodze do 30 osób; te największe miewały pokłady i bywały do celów wojennych uzbrajane na dziobie i rufie w falkonety.
Czarter - wynajęcie jachtu.
Czeczot (czeczota) - naturalna narośl na pniu drzewa o skomplikowalej plątaninie słojów; wykorzystywana w kosztownym meblarstwie i bardzo drogich obudowach szkutniczych.
Czerpak (wylewajka) - spory, zwykle z elastycznego tworzywa kubek (1-2 litry) ze spłaszczoną stroną po przeciwnej stronie uchwytu służący do zbierania wody z podłóg kokpitów i kabin.
Człowiek! (człowiek za burtą! MOB - Mam Overboard!) - alarm pokładowy i manewr jednostki w celu możliwie najszybszego podejścia i podjęcia rozbitka na pokład.

[Zygmunt Skibicki]

D

Dakron (orlon, tergal, tetotron, terylen) - włókno poliestrowe stosowane do produkcji lin i tkanin żaglowych.
Dalba – gruby pal (wiązka pali lub rur) wbity trwale w dno akwenu i wystający ponad powierzchnię wody, wykorzystywany do cumowania jednostek.
Dalmierz - przyrząd optyczny pozwalający określić odległość do daleko widocznych obiektów. Istnieją także dokładniejsze dalmierze elektromagnetyczne.
Danfortha kotwica - konstrukcja stalowej, spawanej kotwicy składająca się z trzonu, sztoku położonego blisko pięty oraz uchylnych łap płużących dno.
DEET - organiczny związek chemiczny (N,N-Diethyl-3-methylbenzamide), jedyny naprawdę i skutecznie odstraszający owady: komary, meszki, muchy końskie, kleszcze, muchy tse-tse i inne.
Dejman (od ang. day man) – członek doraźnej, zwykle portowej załogi (pokładowej oraz maszynowej) statku, zatrudniony w systemie dniówkowym, a nie wachtowym; dejmani nie są wciągani na musterrolę, nie nocują na jednostce.
Dejwut (dejwud) - miejsce połączenia stępki ze stewą lub pawężą.
Dek - pokład.
Dekiel - zamknięcie luku, beczki itp.
Deklinacja magnetyczna – kąt poziomy w danym miejscu na powierzchni Ziemi pomiędzy południkiem magnetycznym i geograficznym.
Delfinek - patrz kaczy dziób.
Delfiniak (łabędziak) - drzewce osadzone w złączeniu dziobnicy z bukszprytem, odchylające watersztag ku dołowi.
Denne zawory - zawory (zazwyczaj kulowe z czerwonymi dźwigniami) na montowanych w kadłubie poniżej linii wodnej króćcach poboru wody zaburtowej i zrzutu wody zużytej oraz nieczystości.
Dennik - część wręgi w jej części dennej.
Deskowy chwyt (Oklahoma) - węzeł żeglarski
Dewiacja kompasu – wynikająca z ziemskich zakłóceń magnetycznych różnica między kursem kompasowym a kursem magnetycznym wyrażona w stopniach.
Diafon - patrz buczek mgłowy.
Diamentowy - węzeł ozdoby
Diametralna - płaszczyzna (błędnie oś!) symetrii jednostki.
Dirka - lina stosowana przy ożaglowaniu gaflowym biegnąca z góry masztu (powyżej gardy) do bomu - w okolicy przybomowej zwykle rozwidla się na kilka innych, służąca do podtrzymywania bomu i wąsko układająca żagiel podczas jego refowania lub sprzątania. Stosowane są zawsze dwie dirki: lewa i prawa.
Diuna - Wydma ruchoma – jeden z rodzajów wydm piaskowych. Charakteryzuje się tym, że mniejsze ziarna, występujące w niewielkich ilościach w piasku nadmorskim, są zwiewane ze szczytu. Ciągłe przesypywanie ziaren piasku nie zatrzymywanych przez roślinność powoduje stopniowe przemieszczanie szczytów wydm zgodnie z kierunkiem dominujących wiatrów. Ruch wydm ustaje w momencie pojawienia się na nich roślin, które je utwierdzają. W Polsce najbardziej znane wydmy ruchome występują w Słowińskim Parku Narodowym w okolicach Łeby .
Dławica - uszczelnienie wału napędowego w pochwie.
Dok - część portu przeznaczona i odpowiednio wyposażona do remontu jednostek pływających; bywają doki suche (nabrzeżowe z pochylnią), mokre (śluzowane) oraz pływające (półzatapialne).
Dokować - umieszczać jednostkę w doku.
Drabinka - na jachtach zwykle montowana na stałe na pawęży składana drabinka do wychodzenia wprost z wody.
Drabliny - patrz wyblinki.
Draga - patrz bagrownica.
Drajrep – ruchoma lina lub łańcuch służące do podnoszenia rei.
Drapak (drapacz) - niewielka kotwica czterołapowa; bywa że składana jak parasol; zwykle nie ma poprzeczki.
Droga wodna - patrz farwater.
Dryf (znos) - znoszenie jednostki z kursu pod wpływem wiatru, prądów i fal.
Dryfkotwa - duży stożkowaty wór z płótna żaglowego rozpięty na obręczy, wyrzucany w czasie sztormowania za burtę dla utrzymania jednostki dziobem do fali.
Dryfter - patrz genua.
Dulka - oparcie i obrotowa obejma dla wiosła na burcie łodzi wiosłowej.
Duraluminium (dural) - "twarde" aluminium (łac. durus - twardy), konstrukcyjny, lekki i bardzo wytrzymały mechanicznie stop aluminium z dodatkami innych metali (miedź, mangan, magnez, cynk, krzem, żelazo - razem 6 do 8%), z którego wykonuje się zwykle mocno skomplikowane profile masztów, bomów, gafli, a nawet rei.
Dwoina - spodnia część mechanicznie rozwarstwionej, grubej skóry.
DWT (nośność) - podstawowy parametr określający w tonach wielkość statku oznaczający zdolność przewozową statku (ang. deadweight tonnage) - określa łączną masę ładunku, załogi, zapasów paliwa, wody pitnej i technicznej, prowiantu, części zamiennych itd. jaką jednostka może przyjąć na pokład, nie przekraczając dopuszczalnego zanurzenia do znaku wolnej burty.
Dynamometr linowy (tensometr linowy) - przyrząd pomiarowy do pomiaru siły naciągu liny, np. odciągu masztu.
Dyneema – handlowa nazwa włókna z polietylenu o ultrawysokiej masie cząsteczkowej; włókno stosowane do produkcji taśm, pętli wspinaczkowych, repsznurów, kamizelek kuloodpornych...
Dysza żagli - gdy fok (lepiej genua!) zachodzi znacznie na grot, może powstać dysza przyspieszająca przepływ wiatru po zewnętrznej grota, a z niej wynika dodatkowa siła aerodynamiczna "ciągu" żagli.
Dziadek - fala, która zalewa pokład w czasie wchodzenia jachtu ostro na falę.
Dzielność jednostki - zbiór cech charakteryzujących zachowanie się jednostki podczas pływania, zwłaszcza w trudnych warunkach pogodowych.
Dziennik jachtowy - dokument nieformalny stosowany zwyczajowo na jachtach; rodzaj pamiętnika służący do zapisywania wydarzeń dotyczących jachtu, rejsów, remontów, napraw i jego załogi.
Dziobak - patrz bukszpryt.
Dziobnica (stewa dziobowa) - ukośna belka w kadłubie jachtu, znajdująca się na dziobie, łącząca stępkę z pokładem.
Dzwon - przesuwne wzdłuż masztu gniazdo pięty spinakerbomu.
Dzwon okrętowy - metalowy, zwykle bogato zdobiony dzwon z trwale umieszczoną nazwą jednostki, na którym wybija się szklanki.
Dżonka - patrz sampan.

[Zygmunt Skibicki]

E

Echosonda - elektroniczny przyrząd nawigacyjny określający odległość kadłuba od dna akwenu lub omijanych podwodnych przeszkód.
Egzotyczne drewno - mocne konstrukcyjnie drewno szkutnicze odporne na działanie wody także morskiej: balsa, bubinga, cumaru, cedr, gwajak, iroko, mahoń, samba, tek...
Epoksydowa żywica - podstawowa żywica syntetyczna wraz z matami w włókna szklanego wykorzystywana do budowy kadłubów i pokładów jachtów lamintowych.
Estuarium – poszerzone, lejkowate ujście rzeki, powstałe w wyniku działania dużych pływów morskich. Przypływy i odpływy działają erozyjnie, wydzierając w stronę morza akumulowany przez rzekę materiał, i w związku z tym poszerzają ujście rzeki. Znane w Europie jest ogromne estuarium rzeki Tag w Lizbonie.

[Zygmunt Skibicki]

F

Fala - bardziej lub mniej rozbudowane, sinusoidalne zniekształcenie powierzchni wody na akwenie spowodowane najczęściej tarciem wiatru o powierzchnię wody. Fale charakteryzują się swoją: wysokością, długością (odległość pomiędzy kolejnymi grzbietami), szerokością (długość "wału" wodnego), stromizną, a także innymi cechami - patrz tu!
Faleń – cienka linka służąca do holowania oraz cumowania bączka.
Faleza - patrz klif.
Falochron - betonowa lub kamienna ściana odgradzająca port od wód otwartych.
Falrep - linka pełniąca rolę barierki trapu.
Falszburta - patrz reling.
Falszkil (bulbkil, finkil) - podwodna część kadłuba jachtu pod stępką, przechodząca w głęboko zanurzoną, pionową płetwę, z umocowanym do jej dolnej części żeliwnym lub ołowianym balastem. Służy do zwiększenia stateczności jachtu.
Fał - lina służąca do podciągania w górę różnych ruchomych części osprzętu jednostki np.: żagli, spinakerbomu, miecza, płetwy steru itp.
Fał awaryjny - dodatkowy fał na maszcie bez określonej funkcji żaglowej; podnosi się na nim pająka.
Fartuch sztormowy - wykonane z mocnej tkaniny lub siatki znaczne podwyższenie wolnej krawędzi koi, które zakłada się w czasie silnych przechyłów jednostki dla zabezpieczenia śpiących przed wypadnięciem - patrz też sztormdeska.
Farwater (tor wodny) - droga dla jednostek pływających, bezpieczna o odpowiedniej głębokości, wyznaczona na akwenie trudnym lub niebezpiecznym, oznaczona stałymi lub pływającymi znakami nawigacyjnymi.
Feluka (faluka) - tradycyjna łódź żaglowa z rejonu wschodniej części Morza Śródziemnego, Morza Czerwonego oraz Nilu - maszt silnie pochylony do przodu i żagiel typu łacińskiego z przedłużonymi do przodu gaflem i bomem; przedni nok bomu mocowany jest zwykle szotem do dziobu jednostki.
[ img ]
Tę felukę zobaczyłem w Barcelonie na Barcelonecie - piękna była!

Fen – ciepły i suchy wiatr, wiejący z gór w doliny. W wyniku zmian fizycznych, następuje ogrzewanie i osuszanie spadającego powietrza oraz gwałtowne ocieplenie w obszarze jego oddziaływania. W Tatrach ten wiatr nosi nazwę halny.
Filtr wody pitnej - filtr słodkiej wody zaburtowej uzdatniający ją do parametrów wody pitnej.
Finkil - kil w części najgłębszego zanurzenia przechodzący w stały, duży miecz zawierający balast.
Fishbone - patrz gafel żebrowy.
Fit - patrz rożek szwedzki.
Flaglina - linka do podnoszenia na masztach flag sygnałowych i bandery.
Flagowy - węzeł żeglarski.
Flagowy kod - patrz Międzynarodowy kod sygnałowy.
Flagsztok - drzewce, krótki maszcik na rufie, na którym podnosi się banderę.
Flara – pochodnia trzymana w ręku lub wystrzeliwane łuczywo spadochronowe palące się na czerwono jest sygnałem wzywania pomocy na wodzie. Używanie w innych celach jest prawnie zabronione.
Flaszencug (niem. Flaschenzug) - patrz tryfor, czyli ręczna wyciągarka linowa.
Flauta - patrz sztil.
Flisak (oryl, flis) – przedstawiciel grupy zawodowej zajmującej się w dawnej Polsce flisem, czyli rzecznym spławem (transportem) towarów. Z reguły byli to chłopi zamieszkujący nadrzeczne wsie, dla których spław był dodatkowym, sezonowym zajęciem.
Fluita (fleuta) - to typ handlowego, bywało że uzbrojonego w działa statku rejowego, zbudowany przez budowniczych z Hoorn i rozwijany w Holandii od lat 90. XVI wieku, następnie używany także w innych krajach - patrz Czarny Kruk
FOB (free on board) - wolny nad burtą w porcie przeznaczenia; moment przekroczenia przez towar linii burty jednostki, w którym przewoźnik potwierdzający konosament ostatecznie dopełnia swoich obowiązków i odbiorca ma obowiązek wypłacić mu fracht.
Fok - żagiel znajdujący się na dziobie jachtu, mocowany przeważnie na sztagu. Fok jest przeważnie żaglem trójkątnym. Fok czworokątny spotykany jest wyłącznie na żaglowcach rejowych (Pogoria). Fok to także potoczna nazwa fokmasztu, czyli pierwszego od dziobu masztu na żaglowcach trój- i więcej masztowych.
Foksztaksel - żagiel trójkątny rozpinany na foksztagu.
Fordek - patrz bak.
Fordewind (hyz) - wiatr wiejący od rufy.
Forkasztel - nadbudówka pokładu w części dziobowej.
Forluk - przedni właz do wnętrza jednostki.
Forpik - komora ładunkowa pod pokładem dziobowym, na jednostkach żaglowych zwykle wykorzystywana jako magazyn aktualnie nieużywanych żagli.
Forsztag - lina podtrzymująca maszt, biegnąca od topu masztu do dziobu lub noku bukszprytu; pierwsza lina przecinająca fordewind.
Forsztaksel - żagiel trójkątny rozpinany na forsztagu.
Fracht - opłata za przewóz towarów wnoszona przy jego odbiorze; także popularna nazwa przewożonego jednostką ładunku.
Frachtowiec - jednostka przeznaczona do usługowego, morskiego przewozu towarów.
Fregata - żaglowiec przynajmniej trzymasztowy (czasami cztero- i pięciomasztowy), niosący na wszystkich masztach ożaglowanie rejowe. Na stermaszcie, poza żaglami rejowymi, może znajdować się też żagiel gaflowy np. SV Dar Pomorza, STS Dar Młodzieży.

[ img ]

Funt - anglosaska jednostka masy (pound) w skrócie [lb] równa 0,4536 kg; dzieli się na 16 oz (uncji)

[Zygmunt Skibicki]

G

Gafel - ustawione ukośnie drzewce, zaczepione jednym końcem do masztu, do którego umocowany jest górny lik żagla.
Gafel żebrowy - gafel specjalnego kształtu używany jest przy ożaglowaniu żebrowym; składa się z dwóch wygiętych drążków łączących się ze sobą na noku i pięcie.
Gafelfał - lina służąca do podnoszenia pięty gafla.
Gaflowy róg - górny przymasztowy róg żagla gaflowego.
Gaja - lina służąca do poziomego manewrowania drzewcami: bom, gafel itp.
Gala flagowa - uroczysta dekoracja zewnętrzna jednostki.
Galeon – żaglowy, 3 lub 4 masztowy okręt lub statek handlowy, cechujący się wysokimi, zwężającą się ku górze nadbudówkami: dziobową i rufową, pod bukszprytem blindreją oraz galionem - patrz Vasa.

[ img ]

Galera - okręt o napędzie wiosłowym, często wspomaganym przez żagle. Używany był przede wszystkim na Morzu Śródziemnym od czasów starożytnych (Egipt, Fenicja, Grecja, Kartagina, Rzym, Bizancjum) aż do XIX wieku. Do wiosłowania często wykorzystywano niewolników, jeńców lub skazańców, zwanych galernikami.
Galernik - niewolnik, więzień albo jeniec pracujący przymusowo jako wioślarz na galerze; ogólnie osoba, która bardzo ciężko i niewolniczo pracuje.
Galion - ozdoba dziobowa w postaci drewnianej, najczęściej polichromowanej rzeźby, umieszczana pod bukszprytem; zwykle ma związek z nazwą statku.
Galon - amerykańska miara objętości płynów - 1/42 baryłki, 231 cali sześciennych = 3,785411784 litra; dzieli się na 4 kwarty, 8 pint, 128 uncji.
Gałka - szplajs lub węzeł pogrubiający linę na biegu lub na jej końcu.
Garda - przymasztowe okucie pięty gafla obejmujące trzon masztu w sposób przesuwny w górę i w dół.
Gardafał - lina podciągająca gardę gafla do jego górnego położenia.
Gaśniczy otwór - na jachtach z silnikiem stacjonarnym niewielki, przesłaniany klapką otwór w obudowie komory silnikowej (zwykle od strony kabiny), dopasowany wielkością do dyszy posiadanych gaśnic; to przez ten otwór prowadzi się akcję gaśniczą, gdy płonie silnik.
Gejtawa - lina pierwszej fazy sprzątania żagla rejowego; podciąga się nią szotowy róg lub środek bocznego liku żagla ku środkowej części rei, a dopiero potem gordingami podciąga się cały żagiel do rei, by w etapie końcowym sejzingami całą powierzchnię żagla w każdej istotnej jego części dowiązać do rei.
Genaker - genua krojona jak spinaker, ale asymetryczna z rogiem halsowym na wytyku; wielki żagiel rozpięty na sztagu zachowujący się jak genua i pracujący jak spinaker - od pełnego bajdewindu do pełnego baksztagu;
Genua (genuafok, fok genueński) - w ożaglowaniu bermudzkim rodzaj żagla o dużym wybrzuszeniu, sięgającego od dziobu sporo poza przedni lik grota. Wyróżnia się różne typy genuafoków:
- ghoster – bardzo lekka wersja genui przeznaczona do żeglugi w bardzo słabych warunkach wiatrowych
- dryfter – lekka wersja genui stosowana w warunkach wiatrowych do 2° w skali Beauforta
- reacher – genua z uniesionym nad pokład rogiem halsowym stosowana do żeglugi kursami pełnymi (60-120° względem wiatru) i przy sile wiatru do 6° B
- staysail – genua przeznaczona do żeglugi przy silnych wiatrach i charakteryzująca się niskim stopniem krycia grota.
Ghoster - patrz genua.
Glik - bom na małym jachcie śródlądowym.
Głowa żagla - górny, fałowy róg żagla.
Głowica falochronu (główki portu) - zakończenie falochronu w miejscu, gdzie znajduje się wejście do portu.
Główka - patrz ostroga.
Główka skowronka - węzeł żeglarski także taśmowy.
Gniazdo masztu - oprawa pięty masztu w stępce;
Gorący nóż - lutownica elektryczna z tak ukształtowanym grotem, by szybko przecinać liny syntetyczne zatapiając ich końce.
Gording - lina służąca do sprzątania żagla rejowego - podciągania go i "zbierania" do rei.
Gordingowy - węzeł żeglarski.
GPS (Global Positioning System) – system nawigacji satelitarnej, stworzony przez Departament Obrony Stanów Zjednoczonych, obejmujący swoim zasięgiem całą kulę ziemską.
Grab bag - angielskie, ale międzynarodowe określenie miejsca na jachcie, gdzie przechowywane są narzędzia awarii ostatecznej: nożyce do cięcia lin stalowych, siekiera i mocny nóż.
Greting - ażurowe pokrycie pokładu, kokpitu, stopni schodni ułatwiające odpływ wody z tych powierzchni.
Grog - rum rozcieńczony (1:2 do 1:3!) wodą z cukrem i dodatkami: sok z limonek, cytryn, goździki, imbir, cynamon...
Grot - główny maszt oraz żagiel na jachcie.
Grotmaszt - na statkach dwumasztowych - maszt największy, na trzymasztowych - środkowy, na wielomasztowcach - wszystkie środkowe numerowane od dziobu.
Gródź - ściana poprzeczna lub podłużna, spełniająca w kadłubie rolę konstrukcyjną.
Grumot - bezkońcowa pętla o konstrukcji liny kręconej wykonana z jednej pokrętki liny.
Grzebień fałowy - wielopozycyjna, zazwyczaj metalowa listwa zaczepowa pozwalająca stosunkowo szybko zmieniać napięcie liku halsowego żagla.
Grzyb - jacht wywrócony dnem do góry.
Guari (huari) - ożaglowanie podobne do gaflowego, ale gafel (gunter lik) jest umieszczony prawie pionowo i przewyższa maszt, tak że nie ma miejsca na topsel.
Guffa - patrz barkas.
Gunter lik - część ożaglowania guari (huari); specyficzny rodzaj nieco do tyłu odchylonej stengi masztu, co upodabnia do bardzo stromo posadowionego gafla.
Gwajak - skrajnie twarde i ciężkie drewno egzotyczne o własnościach samosmarnych; stosuje się na dławice wałów napędowych łodzi podwodnych.
Gwizdek bosmański (świst trapowy) - sygnał podawany gwizdkiem bosmańskim bez względu na porę doby podczas wchodzenia i schodzenia z okrętu oficera lub chorążego, podnoszenia i opuszczania bandery, pogrzebów na morzu (przy zsuwaniu zwłok za burtę).

[Zygmunt Skibicki]

H

Hak bosaka - metalowa kształtka na końcu bosaka zwykle ze szpicem lub widełkami i hakiem tak zakończonymi, by nie uszkodzić elementów przyciąganych lub odpychanych.
Hak liny - pojęcie związane z wiązaniem węzłów: część liny złożona płasko w dwa.
Hak odrzutny - patrz pelikan.
Halla kotwica - konstrukcja kotwicy żeliwnej składająca się z trzonu oraz ruchomych łap płużących dno.
Halfwind - patrz półwiatr.
Hals - ogólny (prawy lub lewy) kierunek kursu jachtu względem wiatru - jeśli wiatr wieje od prawej burty, to płyniemy kursem prawym. Odcinek drogi jednostki o napędzie żaglowym przebyty pomiędzy zwrotami. Także lina ustalająca położenie dolnego, przedniego rogu żagla trójkątnego; w ożaglowaniu rejowym kontraszot.
Hamak - konstrukcja linkowo siatkowa rozwieszana w pomieszczeniach wielofunkcyjnych jednostki, służąca jako miejsce odpoczynku załoganta - zwijana, gdy nie jest wykorzystywana.
Handreling - bardzo niska, zwana na rejach jakstagiem, gęsto podparta poręcz przytwierdzona na jednostce pływającej do nadbudówki, pokładu czy w zejściówkach, a także tylnej powierzchni rei jako uchwyt dla dłoni i miejsca wiązania sejzingów, umieszczona w miejscach gdzie istnieje duże zagrożenie utraty równowagi.
Handszpak - mocne drzewce służące do ręcznego, wieloosobowego napędzania dużego kabestanu kieratowego, na przykład kotwicznego.
Heraklesa węzeł - patrz płaski węzeł.
Herbaciany olej - patrz kameliowy olej.
Higrometr - przyrząd określający wilgotność powietrza.
Hikora (orzesznik) - rodzaj roślin, głównie drzew z rodziny orzechowatych (Juglandaceae), obejmujący od 17 do 25 gatunków (w zależności od ujęcia systematycznego). Występuje naturalnie we wschodniej części Ameryki Północnej (z wyjątkiem kilku gatunków z południowo-wschodniej Azji). Drewno twarde i elastyczne, trudno łupliwe i trwałe, a przez to cenione w przemyśle meblowym, lotniczym i szkutnictwie (pokłady). Ongiś produkowano z tego drewna narty. Z hikory produkuje się również pałki perkusyjne i trzonki do narzędzi (młotów, siekier itp.).
Hisowanie lin - patrz pompowanie lin.
Hiszpański (hiszpański ratowniczy) - węzeł żeglarski.
Hobok - duży (do 50 litrów) pojemnik plastikowy (bywają metalowe) ze szczelną pokrywą.
Hol - stosownie mocna i długa, pływająca, najlepiej dynamiczna lina służąca do holowania jednostki; zwykle wykorzystuje się liny kotwiczne.
Holk – rodzaj dużego średniowiecznego żaglowca północnoeuropejskiego z ok. XV-XVI w. Posiadał przedni i tylny kasztel. Trójmasztowe holki zwykle posiadały dwa maszty z ożaglowaniem rejowym i ostatni maszt z ożaglowaniem łacińskim. Zobacz też - karaka.
Holownik - jednostka motorowa o mocy maszyn pozwalającej na holowanie innych, znacznie rozmiarami większych jednostek.
Holt - zwykle okrągły, zakręcany z uszczelką luk inspekcyjny lub zamknięcie niewielkiej bakisty kokpitowej albo pokładowej.
Horyzont - potocznie linia widnokręgu. Pojęcie astronomiczne - płaszczyzna dokładnie prostopadła do linii zenit-nadir.
Hulk - stara jednostka pływająca wycofana z eksploatacji i zacumowana na stałe do nabrzeża lub ustawiona w porcie na martwych kotwicach, służąca jako obiekt użytkowy: hotel, restauracja, muzeum, warsztat, magazyn itp.
Huari - patrz guari.
Hundkoja (psia koja) - ciasna koja, na jachtach mieszcząca się zazwyczaj pomiędzy burtą a kokpitem, do której trzeba się wsuwać nogami wzdłuż od strony kabiny.
Huntera węzeł - patrz węzeł żeglarski; porównaj tu!
Huragan (orkan) - jeden z najsilniejszych wiatrów.
Hyz - patrz fordewind.

[Zygmunt Skibicki]

I

IALA - międzynarodowy morski system oznakowania nawigacyjnego
Icka (icek, wiatrowskaz) - cienka tasiemka osadzana obustronnie na żaglach w kilku, zwykle trzech wysokościach blisko halsowych i wolnych lików jako wskaźniki spływu wiatru po żaglu i za żaglem; icki montuje się także na wantach (wimple) i te na nawietrznych są wskaźnikami kierunku wiatru pozornego.
Igła rybacka (kleszczka) - rodzaj ręcznego czółenka sieciarskiego do wyplatania i napraw sieci; w żeglarstwie wykorzystywanego do prac wykonywanych juzingiem.
Igły żaglowe (bosmańskie) - różnej grubości, mocne igły do ręcznego szycia żagli ze spłaszczonym lub trójkątnym profilem u ostrza, zwykle nieco wygięte.
Iluminator – patrz świetlik; patrz też bulaj.
Impregnat olejowy - preparat ropopochodny chroniący przed butwieniem lin z surowców naturalnych, na przykład zwykły "mineralny" olej silnikowy.
Impregnat teflonowy - preparat do impregnacji lin syntetycznych.
Interferencja fal - nakładanie się kilku fal wywołanych przez to samo lub różne źródła przez co powstają trudne do przewidzenia "góry" i "doły" powierzchni wody.
Iroko - egzotyczne drewno.
Iść jednostką - płynąć.

[Zygmunt Skibicki]

J

Jabłko – rozszerzone zakończenie topu masztu.
Jacht - kabinowa jednostka pływająca o napędzie żaglowym lub motorowym służąca do celów turystycznych lub rekreacyjnych.
Jachting - pływanie turystyczne i sportowe na jachtach.
Jachtklub - patrz Yacht Klub.
Jaksztag – na żaglowcu z ożaglowaniem rejowym metalowy pręt przymocowany wzdłuż rei w wielu punktach w jej górnej części. Stosowane są zwykle dwa jaksztagi: przedni i tylny. Do jaksztagu przedniego przymocowany jest górny lik żagla, a do tylnego: lajflina, sejzingi, bencle, perta z jej szelkami oraz nokperta. Jaksztagi służą także jako handrelingi.
Jard (yd) (Yard) – anglosaska jednostka długości. Jednostka podstawowa angielskiego i amerykańskiego układu miar. Jest on równy trzem stopom lub 36 calom = 0,9144 metra.
Jarzmo (gniazdo) masztu - miejsce osadzenia stopy (pięty) masztu.
Jarzmo steru - zawieszony na trzonie steru, skrętny względem pawęży element łączący płetwę sterową z rumplem lub sterociągami.
Jaskółka – schowek lub półka usytuowana wysoko wewnątrz kabiny lub w górnej części kokpitu.
Jaz – budowla hydrotechniczna wybudowana w poprzek rzeki lub kanału piętrząca wodę, w celu utrzymania stałego poziomu rzeki dla celów na przykład żeglugowych.
Jol – typ dwumasztowego ożaglowania stosowanego przeważnie na jachtach żaglowych średniej wielkości, gdzie bezanmaszt jest posadowiony poza końcem linii wodnej np. Opal.

[ img ]

Jola (jolka) - patrz bączek.
Jota - sposób wiosłowania pagajem na kanadyjce, gdy płynie się w pojedynkę; siedząc na rufie wiosłuje się zagarniając wodę wzdłuż burty, ale w końcówce pociągnięcia atakuje się wodę od rufy na zewnątrz - z góry wygląda to tak, jak by wiosłując po lewej stronie kreśliło się w wodzie literę "j', a robiąc pociągnięcie po stronie prawej kreśli się literę "l".
Jufers - niewielka, zwykle okrągła tarcza z twardego drewna, objęta zawiesiem w postaci grumota w rowku po obwodzie posiadająca trzy otwory, przez które przewleka się talrep. Dwa jufersy i talrep historycznie są pierwowzorem zblocza do olinowania stałego, na przykład do naprężania want, sztagów itp.
Jumprowe wszy - zadziory, wystające ze skrętek popękane druciki na spracowanych linach stalowych.
Jumper - wisząca na pokładowych bramach talia lin stalowych służąca do wyciągania rybackich włoków na pokłady ich łodzi.
Jumpsaling – zamocowana w górnej części masztu, skierowana w stronę dziobu rozpórka odchylająca jumpsztagu.
Jumpsztag - lina zaczepiona na topie masztu, przechodząca przez nok jumpsalingu i naprężona przy podstawie stengi; zabezpiecza stengę przed jej wygięciem ku rufie.
Junga - patrz majtek.
Juzing – cienka ale bardzo mocna, czasami woskowana lub nasmołowana nić kręcona, lub pleciona linka, niegdyś najczęściej konopna, obecnie najczęściej syntetyczna służąca do wielu różnych robót bosmańskich na przykład szycia i naprawy żagli lub klajdowania lin.

[Zygmunt Skibicki]

K

Kabel - jednostka miary długości = 1/10 mili morskiej, tj. 185,2m, co odpowiada 608 stóp angielskich; także lina, zwłaszcza kotwiczna.
Kabelgat - magazyn akurat nieużywanych lin okrętowych; pomieszczenie zazwyczaj dość suche.
Kabestan (winda, szpil, braszpil) - kołowrót, który obraca się swobodnie tylko w jedną stronę, a w drugą tylko po odwiedzeniu zapadki sprężynowej. Pozwala, bez luzowania, wybierać z dużą siłą linę przełożoną wokół bębna za pomocą silnika lub ręcznie przy użyciu korby, korb lub handszpaków (kabestan kieratowy).
Kabina - patrz kajuta. W terminologii kajakowej wywrotka kajaka dnem do góry.
Kabotażowy rejs - rejs przybrzeżny pomiędzy portami tego samego państwa lub morza.
Kaczy dziób (delfinek) - uchylny w dół lub górę, blokowany w linii bukszprytu wąski trap ułatwiający schodzenie na ląd, gdy jacht przybija dziobem do kei czy brzegu.
Kadłub - przestrzenna część jednostki pływającej pomiędzy: pokładem i stępką, dziobem i rufą oraz burtami.
Kajdanki - patrz kapitański węzeł.
Kajuta (kabina) - wydzielone pomieszczenie jednostki o określonym przeznaczeniu, na przykład: nawigacyjna, medyczna, kapitańska, oficerska, mieszkalna dla załogi...
Kalafior - błąd manewrowy, po którym osadzony w likszparach grotżagiel bez ładu owija się wokół masztu lub także bomu.
Kaldera - na morzu akwen w podwodnym stożku wulkanicznym często otoczony fragmentem atolu wysp.
Kambuz - kuchnia jachtowa.
Kameliowy olej (herbaciany olej) - olej tłoczony z pestek zielonej herbaty, w rzemiośle stosowany do zabezpieczania przed korozją nie używanych aktualnie narzędzi ze stali węglowych: dłuta, ostrza strugów, pił itp. Używany także do impregnacji drewna.
Kanaka - historycznie: wykryty na morzu pasażer "na gapę" zmuszany do niewolniczej pracy w zamian za jego przewiezienie; obecnie: legalny, bo uzgodniony już przed zaokrętowaniem pasażer jednostki pracujący na niej w zamian za jego przewiezienie do umówionego portu; etnicznie: rdzenny mieszkaniec Nowej Kaledonii.
Kanał - sztucznie wykonane połączenie dwóch akwenów np.: Kanał Bydgoski, Kanał Augustowski, Kanał Sueski, Kanał Panamski.
Kandahar - skobel hakowy ze sprężynowym naprężaczem zatrzaskowym; nazwa i zasada działania pochodzi od konstrukcji zapięcia dawnych wiązań narciarskich, ta od nazwy ongiś najtrudniejszej narciarskiej trasy zjazdowej w Garmisch-Partenkirchen, a pierwotnie określenie kandahar bierze się od miasta w południowym Afganistanie, które pod nazwą Aleksandria założył Aleksander Wielki w roku 330 p.n.e.
Kaper (kaprowie, kaprzy) – armator lub dowódca, również członek załogi uzbrojonego statku handlowego, walczący na własny koszt i ryzyko w służbie swego mocodawcy prowadzącego wojnę na morzu. Mocodawca zapewniał kaprowi ochronę prawną (w tym prawo do noszenia na statku jego bandery) oraz prawo do zachowania większości zysków.
Kapitan (pierwszy po Bogu) - dowódca każdej większej jednostki pływającej.
Kapitanat portu - biuro zarządzające portem; załatwia się tam wszystkie sprawy dotyczące korzystania z urządzeń portowych.
Kapitańska - kabina kapitana jednostki.
Kapitański (kajdanki) - węzeł żeglarski.
Kapok - kamizelka ratunkowa; osobisty element wyposażenia ratunkowego załoganta. Nazwa pochodzi od włókna okołonasiennego drewna kapokowego (puchowiec pięciopręcikowy), którym były wypełniane pierwsze kamizelki ratunkowe.
Kapron - patrz poliamid.
Karabinek (nigdy karabińczyk!) - rzadko przez żeglarzy używane okucie łączące ze sprężynową lub/i śrubową tulejowo zamykaną zapadką; zazwyczaj tylko jako ultra szybka wpinka lonży uprzęży w lajflinę.
Karaka (karraka) — typ trzymasztowego, rzadziej czteromasztowego statku żaglowego, rozwinięty w krajach śródziemnomorskich w XV wieku. Miała zaokrągloną rufę z wysoką nadbudówką (kasztelem) oraz drugą niższą nadbudówkę na dziobie. Najbardziej znane w historii karaki to Santa María (dł. ok. 21 m.), na której Krzysztof Kolumb odbył swą pierwszą wyprawę do Ameryki w roku 1492 oraz Victoria z wyprawy Magellana. W XVI wieku karaka została dalej rozwinięta w galeon. Północnoeuropejskim odpowiednikiem karaki był holk.
Karawela – w XV-XVII wieku oznaczała jednopokładowy, dwu lub trójmasztowy żaglowiec o wysokich nadbudówkach (tzw. kasztel) na dziobie i rufie oraz ożaglowaniu łacińskim lub rejowym. Wyporność karaweli wynosiła najczęściej około 250 łasztów, czyli ok 1 000 ton. Załoga liczyła około 50 ludzi. Ze względu na swą szybkość, stateczność oraz bezpieczeństwo karawele umożliwiały dłuższe podróże morskie, co uczyniło je przydatnymi do wypraw odkrywczych. Krzysztof Kolumb wykorzystał w swojej pierwszej wyprawie dwie karawele: Pinta i Niña (po pierwszym etapie podróży, w czasie postoju w Las Palmas, przerobiono im ożaglowanie z łacińskiego na rejowe. Obie miały długość ok. 20 m.

[ img ]

Kardan - uchylne mocowanie blatu z palnikami kuchennymi kompensujące boczne przechyły jednostki; w pełnym rozwinięciu także wzdłużne. W powszechnym znaczeniu mechanicznym złączka krzyżakowa do łączenia nieliniowo biegnących wałków pędnych.
Kardynalny znak - znak nawigacyjny określający, po której stronie znaku znajduje się bezpieczna część akwenu; na przykład kardynalny znak północny oznacz, że należy trzymać się północnej jego strony.
Kasztel - patrz nadbudówka.
Kaszyca - duża skrzynia, niegdyś drewniana, obecnie żelbetowa, wypełniona w czasie zatapiania gruzem, kamieniami, betonem itp., stosowana jako element fundamentów budowli hydrotechnicznych lub jako element umocnień dennych lub brzegowych.
Katamaran - dwukadłubowa jednostka pływająca.
Kausza - metalowe okucie o kroplowym kształcie wplatane w końce lin stalowych i miękkich w celu ich ochrony przed przecieraniem się w przypadku łączenia tych lin szeklami z innymi elementami jachtu.
Kąt martwy - strefa kątów kursów jachtu względem kierunku, z którego wieje wiatr, w której jacht nie może płynąć pod żaglami. Kąt martwy jest różny dla każdego jachtu, co zależy od konstrukcji jednostki. Zwykle kąt martwy rozciąga się po kilkanaście stopni w lewo i w prawo od osi jachtu.
Kątnica (kolano, węzłówka) - element, zwykle wielokątny, łączący elementy konstrukcji kadłuba stykające się pod kątem; spełnia rolę usztywniającą.
Kecz - dwumasztowa jednostka żaglowa posiadająca grot i bezan posadowione nad linią wodną; może być ożaglowany bermudzko np. S/Y Zjawa IV lub gaflowo,

[ img ] [ img ]

Keja (nabrzeże) - umocniony odcinek brzegu lub pirs przystosowany do cumowania jednostek pływających.
Kelapa - w językach indonezyjskim i malajskim oznacza kokos, a w żargonie powroźniczym oznacza włókno pozyskiwane z zewnętrznej powierzchni orzecha kokosowego.
Keson - pływająca konstrukcja skrzyniowa, która po wypełnieniu gruzem lub głazami tonie w zamierzonym miejscu tworząc podwaliny budowli wodnej: falochronu, nabrzeża, ostrogi itp.
Ket - typ łodzi żaglowej z jednym masztem i jednym żaglem np. Optymist".

[ img ]

Kevlar - patrz aramid.
Kieszeń fałowa - na niewielkich jachtach worek lub elastyczna siatka zawieszany na nadbudówkach do przechowywania wolnych, zbuchtowanych końców lin.
Kieszeń żagla - wąski i długi pas materiału naszyty od wolnego liku wgłąb żagla, służący do wsuwania listew wygładzających kształt żagla
Kil - stępka.
Kilson (nadstępka) - element szkieletu jednostki, belka przymocowana od góry do stępki na części jej długości, mająca rozłożyć na większym obszarze obciążenia wynikające z nacisku kolumny masztu na dno kadłuba.
Kilwater (ślad torowy) - falisty, rozbiegający się ślad na wodzie za rufą płynącej jednostki.
Kinetoza - patrz choroba morska.
Kingston - jachtowa ubikacja; także zawór denny poniżej linii wodnej.
Kipa - wykonane z twardego drewna, mocnego tworzywa lub metalu oczko mocowane na pokładzie, w burcie lub nadbudówce jachtu służące do przeprowadzania przez nie szotów żagli przednich lub mocowania bloczków służących temu samemu celowi.
Kipiel - patrz przybój.
Klajd (klajdunek, klajdowanie, motowiązanie) - (niem. Kleid - sukienka, odzież, ubiór) mocne, wielokrotne, bardzo ciasne owinięcie liny lub lin juzingiem w celu jej zabezpieczenia przed rozplataniem się lub rozłączaniem, względnie osłona na biegu liny dla jej ochrony przed bezpośrednim kontaktem z resztą otaklowania.
Klang - pojedyncze uderzenie w dzwon okrętowy oznaczające "pięć minut przed zmianą wachty".
Klar - przygotowanie załogi i potrzebnego sprzętu do wykonania określonego manewru oraz uporządkowanie sprzętu i całego jachtu po każdym manewrze.
Klaustrofobia – niczym nieuzasadniony, patologiczny lęk przed przebywaniem w zamkniętych, niedużych pomieszczeniach, np. na jachtach: kabina, zamykany kubryk, hundkoja.
Kleszcze kraba - ożaglowanie trójkątne, w którym dwa długie boki żagla są rozpięte na silnie wygiętych drzewcach. Na Polinezji róg żagla, w którym stykają się te drzewca mocowany jest do dziobu łodzi, a same drzewca rozpina się na maszcie. Na Nowej Gwinei róg łaczący drzewca mocuje się u podstawy masztu, górne drzewce w okolicach topu, a dolne jest wiązane szotem.
Kleszczka - patrz igła rybacka.
Klif (faleza) - wysoki, urwisty brzeg, stroma, bywa pionowa ściana brzegu morskiego lub jeziornego, utworzona wskutek podmywania brzegu przez fale.
Klinometr (przechyłomierz) - przyrząd montowany zwykle wysoko pod sufitem kabiny w płaszczyźnie poprzecznej do diametralnej wskazujący aktualny przechył jednostki.
Kliper – budowany od początków XIX wieku smukły, bardzo szybki żaglowiec z ożaglowaniem typu fregata, noszący na każdym z trzech lub czterech wysokich masztów nawet do siedmiu żagli rejowych oraz dodatkowe żagle boczne, tzw. lizele, rozpinane na przedłużających reje wytykach, nie licząc sztaksli przednich i międzymasztowych. Najbardziej znanym kliprem jest Cutty Sark. Jedynym kliprem pod polską banderą był nasz pierwszy żaglowiec szkolny STS Lwów.
Kliwer - przedni żagiel sztagowy o wysoko mocowanym rogu halsowym poprzedzający foka, a poprzedzany lataczem.
Kliwerbom - patrz bomstenga.
Kluza - wzmocniony na brzegach otwór w kadłubie, przez który przechodzi lina cumownicza lub łańcuch kotwiczny.
KLW - konstrukcyjna linia wodna - patrz linia wodna.
Knaga - wykonana z drewna, metalu bądź tworzywa sztucznego część osprzętu jachtu, służąca do mocowania fałów, szotów i innych lin. Knagi mocowane są do masztu, pokładu, czy innej nieruchomej części jachtu, wszędzie gdzie jest to potrzebne.
Knaga rowkowa - knaga z karbowanym rowkiem zwężającym się w stronę zacisku; rozmiar rowka musi być dopasowany do średnicy i rodzaju liny.
Knaga szczękowa (piesek) - knaga mechaniczna zaciskająca samoczynnie swe szczęki na skutek naprężenia przechodzącej między nimi liny.
Knagowy - patrz węzeł żeglarski.
Knecht (niem. - pachołek) - patrz pachołek.
Knut (niem. Knote; ang. knot) - węzeł.
Knypel - patrz pobijak.
Kochanków węzeł - węzeł żeglarski
Kocie łapki - węzeł żeglarski
Kod flagowy - patrz Międzynarodowy Kod Sygnałowy.
Koga – duży jednomasztowy, płaskodenny, rejowy żaglowiec handlowy (wyporność do 1 000 ton) ze sterem pierwotnie wiosłowym na prawej burcie, później rumplowym, zakładkowym poszyciem burt, nierzadko uzbrojony z wysokimi kasztelami na dziobie i rufie, dominujący na akwenach Morza Bałtyckiego i Północnego w wiekach XII do XVI; dziobnica i tylnica w kształcie prostej belki.
[ img ]
Kogucik - zatrzaskowe zamknięcie bakisty.
Koja - miejsce do spania i odpoczynku na jachcie.
Kojra (kelapa, niyong) - patrz włókno kokosowe.
Koker - pionowa tuleja w tylnej części kokpitu jachtu, przez którą przechodzi trzon steru rumplowego.
Kokpit - zagłębienie w pokładzie jachtu za kabiną, gdzie zazwyczaj przebywa wachta i znajdują się urządzenia nawigacyjne oraz sterujące jachtem i jego żaglami.
Kolano - patrz kątnica.
Kolumna masztu - najniższa część masztu.
Kołek - patrz nagiel.
Kołkownica - patrz nagielbank.
Koło ratunkowe - element wyposażenia ratunkowego; torus wykonany z materiału o dużej wyporności, zawsze w kolorze pomarańczowym z odblaskami, otoczony na zewnątrz pętlami do chwytania, uwiązany końcem rzutki do stałego elementu pokładu.
Koło sterowe – element urządzenia sterowego, uchwyt o kształcie dużej obręczy, za pomocą której sternik kontroluje ustawienie płetwy sterowej. Koło sterowe ma duży promień, aby zapewnić odpowiednio duże przełożenie na przekładnię steru, czego ubocznym skutkiem jest konieczność wykonywania często dużej liczby obrotów, aby wychylić ster na burt. Rozwiązanie z kołem sterowym stosowane jest na większych jednostkach pływających w miejsce prostego, ale wymagającego większej siły rumpla, który jest połączony z płetwą sterową na sztywno.
Koncertyna (concertina) - rodzaj niewielkiej harmonii ręcznej o charakterystycznym sześciokątnym przekroju miecha z klawiaturami guzikowymi dla obu rąk - instrument bardzo związany z kubrykami i szantami; pierwowzór bandoneonu.
Konchowa rufa - rufa w części nawodnej pochylona w kierunku wnętrza jachtu; może być zamknięta lub otwarta.
Konopie - mało odporny na butwienie surowiec powroźniczy.
Konosament – morski list przewozowy, świadectwo wystawiane przez spedytora, a potwierdzone przez kapitana odbiór określonego co do ilości i jakości ładunku na statek i zobowiązujące przewoźnika do wydania ładunku posiadaczowi kopii konosamentu w porcie przeznaczenia.
Kontrabras - bras skierowany z noku rei do przodu; wraz z brasami unieruchamiają reje we właściwym położeniu.
Kontracuma - patrz szpring.
Kontrafał (ściągacz w dół) - lina przewlekana przez baranki żagla trójkątnego i wpięta w jego luwers fałowy, służąca do ściągania żagla w dół.
Kontrafał bomu - patrz cunningham.
Kontraszot - lina działająca w kierunku przeciwnym do szota; w ożaglowaniu rejowym i wytykowym zwana halsem.
Kombinezon ratunkowy (morskie ubranie ratunkowe) - kompletne, zwykle jaskrawo pomarańczowe z odblaskami ubranie osłaniające całe ciało z wyjątkiem twarzy mające za zadanie zwiększenie szans na przeżycie osoby znajdującej się w zimnej wodzie przez zapobieganie hipotermii i zapewnienie pływalności.
Kompas (busola) - urządzenie nawigacyjne służące do określania kąta kursu jachtu względem magnetycznego bieguna Ziemi.
Kopa - dawna jednostka ilości równa 60 sztuk; dzieli się na 3 sztygi, 4 mendle lub 5 tuzinów.
Koralik szalupowy - beczułkowato wydłużone kształtki nawleczone na linę wzdłuż burty szalupy; chronią przy ocieraniu się opuszczanej szalupy o burtę jednostki.
Kordelas – broń biała: długi, prosty lub zakrzywiony, jedno- lub dwusieczny nóż znany od późnego średniowiecza, bardzo popularny w XVIII w. w wojskach lądowych (zwłaszcza u saperów, i artylerzystów nazywany tam także tasakiem) oraz w marynarce. Od wieku XIX już tylko jako broń myśliwska do skłuwania i patroszenia upolowanej zwierzyny.
Korek - materiał szkutniczy, tworzywo naturalne uzyskiwane z kory dębu korkowego (Quercus suber L.); pływa w wodzie, izoluje termicznie oraz dźwiękowo i jest niepalne.
Korsarz (ang. corsair, privateer)[1] – pirat działający na zlecenie władcy w czasie wojny lub pokoju, którego wynagrodzeniem była całość lub większość łupów. Dzięki korsarzom władca mógł razić flotę przeciwnika, nie wydając pieniędzy ze skarbca na marynarkę wojenną. Korsarz otrzymywał od swojego monarchy list kaperski (lub inaczej patent)[2], który dawał mu prawo do wpływania do portów tego monarchy, co umożliwiało sprzedaż łupów i ewentualny remont jednostki. Korsarstwo najsilniej wspierała Francja (XVI–XVII w.), choć najbardziej znani korsarze byli Anglikami. W 1856 państwa europejskie w Deklaracji paryskiej oficjalnie wyrzekły się stosowania korsarstwa.
Kosa – długi i wąski piaszczysty półwysep powstający wskutek działania prądów przybrzeżnych, tworzony jako przedłużenie dotychczasowej linii brzegowej w miejscu, w którym brzeg zmienia kierunek. Przykładami kos są Mierzeja Helska i Wiślana w Polsce oraz Farewell Spit na Wyspie Południowej Nowej Zelandii.
Kosz dziobowy - wysokie oporęczowanie dziobu jachtu zabezpieczające załoganta podczas jego prac przy sztagach.
Kosz rufowy - obarierowanie rufy.
Kotek - miękka, zwykle włochata opaska owinięta wokół lin takielunku stałego w miejscach, w których może dotykać do nich żagiel, w celu ochronienia go przed przecieraniem.
Kotwica - element wyposażenia jednostki pływającej używany wraz z liną bądź łańcuchem kotwicznym, służący do unieruchomienia jednostki na wodzie przez zaczepienie o dno.
Kotwicowisko - specjalnie wyznaczony obszar na redzie, przed portem lub w porcie, gdzie zatrzymują się jednostki z wykorzystaniem własnych kotwic.
Kotwiczenie - unieruchamianie jednostki na wodzie przy pomocy kotwicy lub kotwic.
Kotwiczny węzeł - węzeł żeglarski
Kra - swobodnie pływające kawałki połamanej tafli lodowej. Zobacz też - lepa oraz śryż.
Kran - wysoki, bardzo mocny dźwig do ustawiania masztów na dużych jednostkach, na przykład zabytkowy Kran Gdański nad Motławą.
Krawat (rep, repik, przewiąz) – krótka linka służąca do obwiązywania zwiniętego żagla, wiązania i przymocowywania drobnego wyposażenia jachtu - rzeczy większe mocuje się trymami.
Krętlik - dwa ogniwa lub szekle wzajemnie obrotowo połączone sworzniem; niweluje efekt skręcania się liny kręconej podczas przeciągania jej po obciążeniem przez kluzy, bloki itp.
Krojcmaszt (stermaszt) - patrz bezanmaszt.
Krojcwanta - patrz krzyżowa wanta.
Krowi - węzeł żeglarski
Krwawy związ (węzeł beczułkowy) - węzeł żeglarski
Krypa - duża, otwarta łódź o płaskim dnie, używana do przewozu piasku, żwiru itp. patrz też szkuta.
Krzyż Południa - gwiazdozbiór na nieboskłonie półkuli południowej, namiar na którego środek wyznacza geograficzny kierunek południowy.
Krzyżowa wanta - wanta biegnąca od topu masztu przez nok salingu do masztu.
Kubryk - na większych jednostkach wieloosobowe pomieszczenie mieszkalne dla załogi znajdujące się pod pokładem w części dziobowej.
Kula sygnałowa - patrz reflektor radarowy.
Kurs - kierunek w jakim porusza się jacht określany w stopniach kątowych lub rumbach mierzonych od kierunku północy magnetycznej.
Kurza stopka (gęsia nóżka) - przeplot rozplecionych pokrętek liny stanowiący początek pogrubiających szplajsów na końcówkach lin.
Kuter - jednomasztowy jacht z ożaglowaniem bermudzkim lub gaflowym posiadający dwa albo trzy przednie żagle, sztaksle; np. S/Y Antica.

[ img ]

Kwadrant - starogrecki protoplasta sekstantu; ćwiartka koła z poziomicą na jednym promieniu i ruchomym przeziernikiem na łuku wyskalowanym w miarach kątowych; służył do mierzenia kąta przewyższenia obiektów astronomicznym nad horyzontem.
Kwarta - amerykańska miara objętości płynów równa 1/4 galona, 1/168 baryłki czyli 0,946 litra; dzieli się na 2 pinty, 32 uncje.

[Zygmunt Skibicki]

L

Lajflina - lina na stałe montowana na jednostce (pokłady, maszty, reje) służąca do wpinania lonży uprzęży osobistych w czasie wykonywania ryzykownych prac na lub nad pokładem.
Laminat – rodzaj kompozytu: tworzywa powstającego z połączenia dwóch lub więcej materiałów o różnych właściwościach mechanicznych, fizycznych i technologicznych, w których składnik wzmacniający (zbrojenie) jest układany w postaci warstw, między którymi znajduje się wypełnienie, pełniące rolę substancji wiążącej.
Lampy pozycyjne - patrz światła pozycyjne.
Lapoński - węzeł.
Laptop pokładowy - laptop wyposażony w program nawigacyjny, często także w panel radarowy, meteo, echosondę, sonar itp.
Latacz - na żaglowcach rejowych pierwszy żagiel trójkątny od przodu, zwykle wysoko nad bukszprytem.
Latarnia morska - morski znak nawigacyjny w postaci budowli lądowej o charakterze wieżowym, z której wysyłane są dalekosiężne sygnały świetlne rozbłyskami w ściśle określonych odstępach czasowych oraz sektorach kątowych, czasem różne dla różnych odległości od brzegu, co jest precyzyjnie opisane w locjach.
Lateralny kanał - kanał żeglowny biegnący obok rzeki lub jeziora, pozwalający na ominięcie przeszkód na szlaku wodnym.
Lazaret - izba chorych na jednostce.
Lazy Jack - rozpięty pomiędzy masztem i bomem system linek ograniczających grota z obu stron (z boku układ lin widokiem przypomina dirki); zwykle lazy jack łączy się ze stałą kieszenią do opakowania zrzuconego grota.
Lejce - układ lin rozkładających ewentualne szarpnięcia holu na kilka mocnych punktów stałych jednostki: kabestany, knagi itp.
Lemieszowa kotwica - patrz pługowa kotwica.
Lepa - śnieg, który pada na powierzchnię wody i nie topi się, gdyż woda ma temperaturę 0 °C bądź jest przechłodzona. Lepa jest prawie przezroczysta i można ją zobaczyć tylko będąc bezpośrednio nad wodą. Po zamarznięciu tworzy biały lód. Przy gwałtownym ochłodzeniu się powietrza zamienia się w lód śnieżny. Zobacz też - śryż.
Lęk wysokości (akrofobia) – lęk (bardzo często urojony i wyleczalny) przed spadnięciem podczas przebywania na nawet niewielkiej wysokości lub/i otwartej ekspozycji; dość częsta dolegliwość utrudniająca lub uniemożliwiająca pracę załoganta na wantach i rejach.
Lico - wierzchnia część mechanicznie rozwarstwionej, grubej skóry.
Lik - wzmocnienie brzegu żagla, zwykle doszytą liną.
Likszpara (szlic) - wydrążenie szczelinowe o zbliżonych do siebie brzegach wzdłuż masztu, bomu, gafla do wsuwania weń liku żagla.
Liman - płytka zatoka, która powstała z zalanego, ujściowego odcinka głębokiej doliny rzecznej (jaru). Część limanów ma połączenie z pełnym morzem (np. Zatoka Jahorłycka), a inne są częściowo odcięte piaszczystym wałem, który jest zwany kosą (np. liman Dniestru).
Lina dynamiczna - tekstylna lina taternicka znacznie wydłużająca się pod obciążeniem; w żeglarstwie stosuje się wyłącznie do lonży osobistych załogantów oraz do holowania jednostek.
Lina holownicza - patrz hol.
Lina statyczna - stosowana w żeglarstwie (speleologii i in.) lina odporna na wydłużanie się pod obciążeniem.
Lina żeglarska - każda lina (tekstylna, stalowa) odporna na działanie wody, także morskiej, przydatna do celów żeglarskich. Rodzajów jest mnóstwo, więc to hasło będzie miało swój odrębny wątek.
Liniał równoległy - patrz przenośnik równoległy.
Linia wodna (wodnica, KLW) - linia na powierzchni pływającego kadłuba wzdłuż powierzchni spokojnej wody; zwykle zaznaczona wraz z pionowymi skalami w okolicy dzioba i rufy jednostki.
Listwa odbojowa - patrz odbojnica.
Lizel - patrz lizreja.
Lizreja (wytyk) - wysuwane okazjonalnie przedłużenie rei, na którym przy korzystnych, ale słabych wiatrach rozpinano dodatkowe żagle - lizele.
Lniany olej - otrzymywany poprzez tłoczenie na zimno nasion lnu zwyczajnego (Linum usitatissimum) schnący olej roślinny o żółtawym zabarwieniu i intensywnym, cierpkim zapachu. Znany już w starożytnym Egipcie, do niedawna szeroko wykorzystywany do celów spożywczych; obecnie stosowany także jako pokost do impregnacji drewna ze względu na zdolność polimeryzacji pod wpływem światła i tlenu atmosferycznego.
Locja - dział wiedzy nautycznej (nautyki) opisujący i obrazujący wody żeglowne oraz wybrzeża i ich urządzenia z punktu widzenia bezpiecznej i sprawnej żeglugi.
Log - wleczony za jednostką mechaniczny miernik prędkości oraz zwykle także licznik przebytej drogi względem wody.
Loksodroma - linia krzywa, spirala na powierzchni Ziemi), przecinająca wszystkie południki pod tym samym kątem.
Lonża (wąs) - krótka lina dynamiczna łącząca uprząż żeglarską (pas, szelki) z lajflinami za pomocą karabinka.
Lugrowe ożaglowanie - czworokątny żagiel rozpięty na ukośnej, asymetrycznej rei i obciągany (nie zawsze) także ukośnym i asymetrycznym bomem, np. faluka.
Lugrowe chińskie ożaglowanie - w odróżnieniu od ożaglowania lugrowego zwykłego żagiel w kształcie skrzydła posiada wiele promienistych rejek pośrednich pomiędzy górną a dolną.
Luk - zamykany wodoszczelną pokrywą otwór w pokładzie jednostki, służący do ładowania i wyładowywania towarów lub do schodzenia w głąb kadłuba jednostki.
Lustro - patrz pawęż.
Luwers - na wzmocnionym naszytą z dwóch stron żagla tkaniną żaglową rogu lub liku okrągły, wzmocniony metalowym okuciem lub grumotem większy i mocniejszy od remizki otwór do wpinania szeklami lub wiązania lin manewrowych żagla (szot, fał, hals, reflina itp.).
Luzowanie - zwiększanie długości pracującej części liny lub łańcucha. Przeciwieństwo wybierania.
Luzowanie żagla - luzowanie naprężonych szotów i fałów dla łatwiejszego i szybszego wykonanie określonej operacji takielunkowej. Luzowanie w razie problemów można wykonać kontrafałami.

[Zygmunt Skibicki]

Ł

Łabędziak - patrz delfiniak.
Łacha - odnoga rzeki lub dawne jej koryto zawierające jeszcze wodę i tworzące płytkie jezioro (starorzecze); także piaszczysta mielizna utworzona na rzece wskutek obniżenia się poziomu wody.
Łacińskie ożaglowanie - trójkątny żagiel rozpięty na rei ukośnie zawieszonej na maszcie i mocowanej na dziobie
Ładowarka solarna - patrz solar.
Ładownia - przestrzeń pod pokładem jednostki przeznaczona na fracht.
Łajba (balia) - żargonowe, mało pochlebne, wręcz lekceważące określenie jednostki pływającej marnej jakości.
Łańcuszkowy skrót - węzeł żeglarski
Ławica - wypłycenie dna rzeki pomiędzy plosami.
Ławka bosmańska (sterling) - deska zawieszona na czterech linkach równo związanych na uchu. Do tego ucha przywiązuje się fał i podciąga załoganta do wykonania jakiejś pracy nad pokładem lub wywiesza za burtę.
Łącznik łańcucha - wielkością dobrane do kalibru łańcucha ogniwo składające się z dwóch wielkich litej C złożonych jedna na drugiej ale z "otworami" po przeciwnych stronach, na każdym z czterech końców kształtki znajduje się śruba łącząca obydwa elementy.
Łopot żagla - żagle trójkątne same ustawiają się na wietrze w łopot, gdy całkowicie zwolni się ich szoty.
Łoże zimowe - konstrukcja do podparcia jachtu przechowywanego na lądzie.

[Zygmunt Skibicki]

M

Magnus - węzeł żeglarski.
Mahoń - patrz egzotyczne drewno.
Majtek (junga, chłopiec okrętowy) - zazwyczaj najmłodszy stażem w wachcie na pokładzie, najmniej obeznany w rzemiośle żeglarskim załogant.
Manetka - dźwignia sterowania obrotami silnika jednostki.
Manila - naturalne, nie tonące w wodzie, nie butwiejące włókno powroźnicze.
Mantał - lina z węzłami zwieszana pomiędzy żurawikami ułatwiająca przejścia osób pomiędzy szalupą i pokładem. Mantały zakłada się także w innych miejscach o wątpliwej stabilności.
Marconi - patrz bermudzkie ożaglowanie.
Marina - port jachtowy.
Marlinka - patrz żmijka; także klarujący sposób oplatania żagla liną na bomie, gaflu lub nie używanego hamaka z całą jego zawartością.
Marlować (przymarlować) - przymocować krawędź żagla do drzewca przy pomocy marlinki, ale zamarlować żagiel - opleść marlinką opuszczony i sklarowany żagiel, rozmarlować żagiel - zdjąć marlinkę oplatającą sklarowany żagiel.
Mars - platforma w miejscu łączenia masztu z jego stengą; do marsa mocowane są stenwanty podtrzymujące stengę. Podobnie w miejscu łączenia stengi z bramstengą. Najwyższe marsy często wykorzystuje się jako bocianie gniazda.
Marsel - patrz reja.
Marsreja - patrz reja.
Marszpikiel (rożek takielunkowy, rożek bosmański) - koniczny kołek lub pręt, zwykle lekko zakrzywiony służący do rozluźniania węzłów oraz splotów i pokrętek przy szplajsowaniu lin.
Martwa fala (rozkołys) - długa, łagodna, powoli gasnąca fala posztormowa, powstała wskutek długotrwałego działania wiatru z jednego kierunku.
Martwa kotwica - zatopiony, ciężki blok z liną podtrzymywaną przez boję; służy jako miejsce kotwicowania bez użycia kotwic jednostki.
Marynarz - każdy członek załogi.
Maska i rurka - najprostszy zestaw do nurkowania; zwykle niezbędny, gdy trzeba na przykład oczyścić śrubę napędową jednostki z zaczepionych "farfocli".
Maszt - pionowe drzewce stałe, ustawione zazwyczaj w diametralnej jednostki żaglowej, którego podstawowym zadaniem jest utrzymywanie żagli i przenoszenie siły aerodynamicznej na kadłub jednostki. Maszty noszą nazwy w kolejności od dzioba jednostki: fokmaszt, grotmaszt lub grotmaszty numerowane od dzioba, bezanmaszt (ostatni z masztów.
Maszynownia (siłownia) - wydzielona część jednostki pływającej, w której umieszczony jest silnik główny jednostki z jego osprzętem, agregat prądotwórczy, odsalarka wody itp.
Mata szklana - mata z włókien szklanych wraz z żywicami syntetycznymi wykorzystywane do budowy kadłubów i pokładów jachtów laminatowych.
Mata trapowa - układana w portach na pokładzie przy trapie zwykle wyplatana z liny konopnej lub sizalowej wycieraczka na której należy dokładnie oczyścić obuwie przed wejściem na pokład.
Matelot – żywy taniec marynarski tańczony w twardych butach na metrum 4/4 na typową nutę irlandzką; wymaga specjalnego stroju wzorowanego na marynarskim (np. granatowe spodnie i koszula z białymi paskami).
Matros - z rosyjskiego, marynarz.
Mayday, mayday, mayday! - sygnał słowny nadawany drogą radiową, oznaczający wezwanie natychmiastowej pomocy na morzu.
Meander - zakole rzeki przypominające na mapie literę U.
Mechanik (motorzysta) - oficer odpowiedzialny za utrzymanie ruchu wszystkich urządzeń mechanicznych i elektrycznych, odpowiedzialny za gospodarką wodą słodką, paliwem, częściami zamiennymi wszystkich urządzeń pokładowych oraz materiałami eksploatacyjnymi.
Melamina - najstosowniejsze, bo mocne, bardzo lekkie i nietłukące się tworzywo na pokładową zastawę stołową: talerze, kubki.
Mendel - dawna jednostka ilości równa 15 sztuk; 1/4 kopy.
Messa (mesa) - pomieszczenie na jednostce, przeznaczone do spożywania posiłków, wypoczynku, zajęć i zebrań załogi; także kabina na jachcie.
Meteo (meteorologia) - nauka o obserwacji stanu i zmian oraz przewidywaniu na tej podstawie dalszych zmian pogody.
Miecz - płyta umieszczona w skrzyni mieczowej, wysuwana wzdłużnie, uchylnie lub obrotowo z dna kadłuba jachtu pionowo w dół służąca do zachowania bocznej stateczności jachtu.
Miecz holenderski - dwa opuszczane tuż przy burtach miecze boczne zawieszone wzdłużnie uchylnie.
Mielizna - każde miejsce akwenu o głębokości mniejszej niż zanurzenie jednostki pływającej, piaszczyste lub muliste wypłycenie toni.
Migomat - półautomat do spawania elektrycznego drobnych detali ze stali, stali nierdzewnych lub aluminium. Migomaty zwykle do spawania nie wymagają używania osłon gazów szlachetnych.
Mikarta (micarta) - kompozyt z lnu, płótna, papieru, włókna szklanego, włókna węglowego lub innej tkaniny w tworzywie termoutwardzalnym ciśnieniowo.
Międzynarodowy kod sygnałowy - zbiór podstawowych komunikatów kodowych, stosowany do sygnalizacji w żegludze - sygnały złożone są z jednej, dwóch lub trzech liter, ale kod umożliwia również przekazywanie dowolnych informacji w trybie „litera po literze”.
Międzypokład - każdy pokład znajdujący się pomiędzy pokładem górnym, a najniższym. Na większych jednostkach numerowane kolejno od strony pokładu głównego.
Mila – dawna jednostka długości o różnej wartości, zależnej od rejonu i okresu. Nazwa pochodzi z łac. mille – tysiąc. Początkowo mila oznaczała 1000 kroków podwójnych. W Polsce w użyciu pozostała jedynie mila morska o długości 1,852 km. W krajach anglosaskich stosowana jest mila lądowa = 1,609 km.
Mila morska - w skrócie Mm - odległość odpowiadająca długości łuku jednej minuty kątowej południka ziemskiego = 1,852 km; dzieli się na 10 kabli.
Mistral (prowans. wiatr mistrz, od Maestre – mistrz, pan) – suchy, zimny, porywisty wiatr wiejący w południowej Francji poprzez Masyw Centralny. Jest on związany z lokalnym układem cyrkulacji powietrza – pojawia się, gdy nad wschodnim Atlantykiem tworzy się ośrodek wysokiego ciśnienia, a nad Europą Zachodnią przemieszcza się układ niskiego ciśnienia. Kierunek i siła mistralu nad Morzem Śródziemnym są modulowane przez Alpy, Pireneje i Masyw Centralny. Mistral najczęściej pojawia się w okresie zimowym i wiosennym, i stanowi duże zagrożenie dla upraw w tym regionie. Z drugiej strony wiatry mistralowe są znakomite dla windsurfingu.
Mitgording - patrz gording.
Młotek bosmański - patrz owijak.
Młynek (refmaszynka, refownica) - na noku bomu obrotowego poprzeczna do niego dźwignia ułatwiająca obracanie go wokół osi dla nawinięcia dolnej części żagla w celu zrefowania lub całkowitego jego sprzątnięcia.
Mm - patrz mila morska
M.O.B. (Man Over Board) - patrz człowiek za burtą!
Mocnica - element usztywniający połączenie wręgi z pokładnikiem wzmocnione z drugiej strony kątnicą.
Molo - pirs na palach.
Monsun (z grec. μουσώνες – zmienny) – układ wiatrów, które zmieniają swój kierunek na przeciwny w zależności od pory roku. Są to wiatry sezonowe między oceanem a lądem: monsun letni (morski) z pogodą deszczową, związaną z niskim ciśnieniem nad lądem i wysokim nad morzem, monsun zimowy (lądowy) z pogodą suchą, spowodowaną wysokim ciśnieniem nad lądem i niskim nad morzem.
Moonraker - patrz reja.
Moonsel - patrz reja.
Mooring - patrz muring.
Morse'a alfabet - sposób kodowania liter i cyfr sygnałami dźwiękowymi, błyskowymi (Aldis)lub telegraficznymi dla przekazywania wiadomości na odległość.
"Morskie opowieści" (ang. The Drunken Sailor) – jedna z najpopularniejszych pieśni szantowych. Pierwotnie wykonywana przez marynarzy Brytyjskiej Marynarki Wojennej, z czasem na stałe weszła do repertuaru zespołów szantowych z całego świata. Pierwsze polskie zwrotki do utworu napisał Jan Kasprowy. W chwili obecnej Morskie opowieści w polskiej wersji liczą sporo ponad 1 000 zwrotek różnych, często anonimowych autorów.
Morskie ubranie ratunkowe - patrz kombinezon ratunkowy.
Mosiądz - obok stali nierdzewnej podstawowy metal na okucia odporny na działanie wody, także morskiej.
Mostek kapitański (mostek) - nadbudówka lub miejsce, gdzie znajdują się wszystkie niezbędne urządzenia i przyrządy do sterowania, kierowania; punkt dowodzenia jednostką.
Motowiązanie - patrz klajd.
Motyl - takie ustawienie żagli, że fok pracuje po przeciwnej stronie kadłuba niż grot; stosuje się przy pełnych wiatrach; także węzeł żeglarski.
Mokasyny żeglarskie - buty typu mokasyn ze sznurowadłami obejmującymi całe nadstopie i wiązanymi z przodu.
Muring (mooring) – lina tonąca, której jeden koniec zamocowany jest do nabrzeża, a drugi do martwej kotwicy zatopionej w pewnej odległości od nabrzeża.
Musterrola - patrz crewlist - zatwierdzona lista załogi jednostki. Podstawowy i niezbędny dokument każdego statku wychodzącego w morze i wchodzącego do każdego portu.
Mustrować - kompletować załogę jednostki.
Mydło morskie - detergent pieniący się także w słonej wodzie morskiej.
Myszkowanie - zmiany położenia zakotwiczonego jachtu na skutek działań wiatru, prądów lub/i pływów.

[Zygmunt Skibicki]

N

Na biegowo - sposób cumowania, przy którym obydwa końce cumy znajdują się na pokładzie.
Nabieżnik - dwa znaki nawigacyjne ustawione w ten sposób, że przedłużenie łączącej je linii wskazuje nawigatorowi właściwy kurs jednostki w trudnych dla żeglugi miejscach.
Nadbudówka (kasztel) - wszelkiego rodzaju zamknięte pomieszczenia wystające powyżej pokładu; ściany nadbudówek na śródokręciu nie dochodzą do burt.
Nadir - kierunek dokładnie przeciwny do zenitu.
Nadwachta - część załogi, która ma objąć następną wachtę.
Nagiel (kołek) - ruchomy kołek, zwykle drewniany, pełniący funkcję knagi, a także do zawieszania bucht nie pracujących końców lin.
Nagielbank (kołkownica) - mocno przytwierdzona belka nad pokładem z otworami na pionowo od góry wtykane nagle. Pod nagielbankami zazwyczaj montuje się ostatnie bloki poszczególnych lin.
Nautofon - patrz buczek mgłowy.
Namiar (peleng) - kierunek od obserwatora na widoczny przedmiot, określony w stopniach w stosunku do linii północ-południe (kurs).
Namiernik (pelengator) - przyrząd do określenia namiaru.
Nautyka - nauka, obejmująca dewiację, locję, nawigację, astronomię nautyczną, meteorologię i wiedzę żeglarską, potrzebną do bezpiecznej żeglugi.
Nawietrzna - strona, z której wieje wiatr, czyli wystawiona na działanie wiatru.
Nawiewnik (wywiewnik) - sporej średnicy rura wentylacyjna przechodząca przez pokład lub dach nadbudówki zakończona na górze obrotową, rozszerzającą się fajką ze szczelnym zamknięciem na wypadek deszczu lub sztormu; obrócona na wiatr jako nawiewnik powoduje wdmuchiwanie świeżego powietrza pod pokład, a jako wywiewnik ustawiona z wiatrem wysysanie powietrza spod pokładu.
Nawigacja - nauka o ustalaniu aktualnej pozycji geograficznej i prowadzeniu jednostki po akwenach.
Nawigacja satelitarna (GPS) - system ustalający elektronicznie z dużą dokładnością (kilka metrów) namiarami na kilka satelitów aktualne położenie geograficzne jednostki; zwykle wyposażona w duży ekran wyświetlający mapę batymetryczną z informacjami dotyczącymi locji.
Nawigacyjna - zwykle osobna kabina, a na mniejszych jednostkach wydzielone stanowisko wyposażone w komplet urządzeń i map do prowadzenia nawigacji jednostki oraz utrzymania łączności.
Nawis dziobowy - wywieszenie dziobu kadłuba ponad powierzchnią wody.
Nawis rufowy - wywieszenie rufy kadłuba ponad powierzchnię wody.
Nici żaglowe - patrz juzing.
Nienazwany węzeł (Pacyfic, węzeł bez nazwy - węzeł żeglarski
Nierdzewna stal - praktycznie poza mosiądzem jedyny metal stosownie odporny na działanie wody, także morskiej, używany na wszelkiego rodzaju okucia szkutnicze, pokładowe i takielunkowe.
Nieśmiertelnik - opaska na nadgarstek lub zawieszka na szyję z wygrawerowanymi danymi identyfikującymi załoganta.
Niezatapialność - unoszenie się na powierzchni wody (pływalność) przedmiotu niezależnie od sposobu i pozycji jego znalezienia się w wodzie.
Niyog (niyong) - patrz włókno kokosowe.
Nok - wolna końcówka elementu omasztowania poziomego lub skośnego: rei, bomu, salingu, bukszprytu...
Nokperta - perta do pracy przy samym noku rei.
Nośność - patrz DWT.
Nowoteks - patrz tekstolit.
Nóż żeglarski, nóż bosmański - osobisty nóż załoganta; dawniej duży nóż "do wszystkiego", kordelas noszony w pochwie u pasa, a obecnie najczęściej całkowicie nierdzewny, mocny scyzoryk z uchem na smycz, prostym, czasem zębatym nożem do cięcia lin, marszpikem, szeklownikiem i płytką do szparowania.
Numer rejestrowy – oznaczenie na żaglu głównym stanowiące układ liter i cyfr jednoznacznie identyfikujące jednostkę żaglową - patrz rejestr jachtów.
Nurt rzeki (prąd rzeki) - masa wody w korycie rzeki płynąca z określoną prędkością.
Nylon - patrz poliamid.

[Zygmunt Skibicki]

O

Obciąg - patrz bulina.
Obciągacz bomu (vang) - lina napinająca bom w kierunku podstawy masztu, poprzez to napięcie liku wolnego w celu prawidłowego aerodynamicznie kształtowania wybrzuszenia żagla - trymowania.
Obło - zaokrąglenie kadłuba jednostki w miejscu, w którym dno przechodzi w burtę.
Obłożenie liny (węzła) - założenie węzła blokującego linę na okuciu, drzewcu, knadze, naglu, pachołku...
Obrus sztormowy - gąbczasta siatka lub mata zakładana na stoły podczas głębokiego kołysania jednostki dla skutecznego zwiększenia przyczepności naczyń i innych przedmiotów do stołów i blatów.
Obwój - pojedyncze owinięcie liny wokół... czegoś.
Ochmistrz - podstawowe stanowisko oficerskie w dziale hotelowym na statku pasażerskim. Kiedyś również oficer ten nadzorował pracę działu hotelowego oraz był odpowiedzialny za administrację i gospodarkę na statku towarowym.
Oczerety (szuwary) - wodna roślinność przybrzeżna utrudniająca wodniakom lądowanie.
Odbijacz - dawniej korkowa lub grubo wyplatana z lin, obecnie elastyczna, mocno napompowana (bywają z zaworami) poducha z tworzywa sztucznego zawieszana za burtą od strony kei, lub innych jednostek, by nie ulegały uszkodzeniu wskutek ruchów spowodowanych falowaniem wody. Patrz też - cuma.
Odbijanie - odejście jednostki od nabrzeża; przeciwieństwo przybijania.
Odbojnica (listwa odbojowa) - na jednostce pływającej elastyczny, dość gruby element (opaska) montowany na linii największej szerokości kadłuba, a na kejach jedna lub kilka zwykle drewnianych belek, o które opierają się cumujące jachty. Zwykle pomiędzy odbojnicę kei i odbojnice jednostki zwiesza się z jachtu jego odbijacze.
Oddanie cum - odwrotność cumowania.
Odpadanie - zmienianie kursu jednostki w ten sposób, aby kąt między kierunkiem wiatru a kursu jednostki zwiększał się.
Odsalarka - agregat przetwarzają wodę morską na wodę pitną.
Odsypisko - wypłycenie nurtu rzeki po wewnętrznej stronie zakrętu.
Odwój (cofka) - zawirowanie powrotne nurtu rzeki za główką przeszkody zwężającej nurt, na przykład ostrogi rzecznej, albo uskoku w dnie, na przykład progu jazu.
Oficer wachtowy - zwierzchnik wachty, którego funkcją są: dowodzenie wachtą nawigacyjną, kotwiczną i gospodarczą, szkolenie podległej wachty w zakresie obsługi jednostki i alarmów.
Oklahoma - patrz deskowy chwyt.
Oko - miejsce oraz funkcja pełnionej wachty obserwacyjnej przy ograniczonej widoczności.
Oktant - przyrząd nawigacyjny, który wyparł kwadrant, a sam został wyparty przez sekstant.
Olinowanie - wszystkie liny na jednostce; dzieli się na olinowanie stałe i ruchome.
Omotka (marlina) - patrz żmijka.
Opaska - część liny mocno wielokrotnie opasana juzingiem lub taśmą płótna żaglowego - zobacz też klajd.
Opętnik – otwór w pokładzie żaglowca, przez który przechodzi kolumna masztu sięgająca do kilsona.
Oplot liny (koszulka liny) - tekstylna, pleciona powierzchnia liny chroniąca przed przetarciem wewnętrzną, nośną część liny, którą ciasno obejmuje, ale nie jest z nią spleciona.
Oplotnica - patrz owijak.
Orkan - patrz huragan.
Orografia - w odniesieniu do rzek, strumieni, potoków, dolin, żlebów itp. używa się terminu orograficznie do określenia prawej lub lewej strony (patrząc w kierunku odbiegającej rzeki, strumienia czy w kierunku spadku doliny, żlebu).
Orograficznie lewy brzeg - brzeg lewy dla patrzących w dół nurtu.
Orograficznie prawy brzeg - brzeg prawy dla patrzących w dół nurtu.
Ortodroma – najkrótsza droga pomiędzy dwoma punktami na powierzchni Ziemi biegnąca po jej powierzchni.
Oryl - patrz flisak.
Orzechowy bęben - wał ciągnący kabestanu o powierzchni uformowanej do nawijania łańcucha przez zaczepianie kolejnych ogniw.
Orzesznik - patrz hikora.
Osęka - patrz bosak.
Osuchowy port - port, w którym podczas odpływu przynajmniej przy kei nie ma wody.
Ostroga (główka) - przybrzeżna budowla wodna poprzeczna do nurtu lub głównego kierunku fal tworzona dla ochrony linii brzegowej.
Ostroga masztu - na topie masztu poziomo do tyłu wywieszone okucie do zamocowania na nim achtersztagów.
Ostrzenie - manewrowanie jednostką w celu utrzymania jej na kursie bliższym linii wiatru.
Owijak (młotek bosmański, oplotnica) - drewniany młotek o walcowatym obuchy z asymetrycznym wyżłobieniem cylindrycznym, poza funkcją młotka ciesielskiego służący także do utrzymywania juzingu w napięciu i równego, spiralnego owijania nim lin w trakcie klajdowania.
Ożaglowanie - zespól wszystkich żagli podnoszonych na statku żaglowym.

[Zygmunt Skibicki]

Ó

Ósemka - patrz węzeł; także tu!

[Zygmunt Skibicki]

P

Pachołek (poler, knecht) - element stały kei służący do mocowania na nim cum, szpringów i brestów.
Paduna (padun) - lina parzysta na dużych żaglowcach usztywniająca poprzecznie stengi masztów, biegnące od ich szczytów do pokładu, gdzie są licząc od dziobu mocowane do podwięzi blisko za wantami.
Pagaj - wiosło jednopiórowe do wiosłowania dwuręcznego w stylu "kanadyjskim".
Pająk - zwykle najlżejszy wagowo załogant, który w pełnej uprzęży wspinaczkowej wpięty w fał awaryjny jest podnoszony wysoko pod top masztu w celu usunięcia awarii.
Pak - gęsty, mazisty produkt destylacji ropy naftowej; nasycone nim pakuły służą do uszczelniania poszycia klepkowego.
Pakuły - rozluźnione włókna powroźnicze pochodzenia naturalnego.
Paleomeander - patrz starorzecze.
Palomar - węzeł żeglarski
Palowy - węzeł żeglarski
Pamelka - patrz bojka ratunkowa.
Pantograf - konstrukcja na rufie jednostki do zamontowania silnika zaburtowego; umożliwia szybkie, pionowe podnoszenie silnika ze śrubą ponad lustro wody bez jego demontażu.
Paracord (parakord) - cienka, ale bardzo mocna linka spadochronowa używana do robienia praktycznych, ale także ozdobnych pętli, smyczy, szkentli, benclów i tym podobnych.
Parzysta nazwa - nazwa sprzętowa występująca symetrycznie po obydwu stronach jednostki, na przykład liny: wanta, paduna, szot, bras, gaja, gejtawa itp. Mają przedrostki: ster - prawa i bak - lewa.
Pas asekuracyjny - patrz szelki żeglarskie.
Pasat (hol. passat) – stały, ciepły wiatr o umiarkowanej sile (3-4°B), wiejący w strefie międzyzwrotnikowej w kierunku równika między 35° szerokości północnej i 35° szerokości południowej.
Patent - technicznie opracowany sposób wykonania na jednostce określonej, zwykle skomplikowanej czynności z użyciem możliwie małej siły czy ilości załogi; np. patent położenia masztu czy refowania żagla.
Patent żeglarski (stopień) – dokument uprawniający do kierowania jachtem określonej wielkości i rodzaju po określonych wodach.
Pawęż (tylnica, stewa rufowa, lustro) - płaska powierzchnia stanowiąca rufowe zakończenie kadłuba na jachcie lub łodzi wiosłowej.
PCV (PVC) - polichlorek winylu; bardzo dobre i stosunkowo tanie tworzywo sztuczne na bunkry wodne i paliwowe oraz sprzęt gospodarczy: wiadra, miski itp.
Peleng - patrz namiar.
Pelikan - podobny do snapszekli, ale z długim ramieniem zamykającym do naprężania liny, stosowany głównie do wpinania want i sztagów w okucia pokładowe.
liny z zatrzaskiem; stosowany zazwyczaj do wpinania want i sztagów w okucia pokładowe.
Pełzacz - kształtka, zwykle z mocnego tworzywa wszywana w lik żagla, a na maszcie, bomie lub gaflu wsuwana w szynę pełniącą funkcję likszpary.
Pentra - miejsce kompletowania wydawanych posiłków, zwrotu, mycia i przechowywania zastawy stołowej oraz sztućców.
Perta - lina luźno rozwieszona na szelkach pod reją służąca do stawiania stóp w czasie poruszania się wzdłuż rei i wykonywania tam różnych prac.
Piana morska - utrzymująca się silnie napowietrzona, spieniona powierzchnia wody.
Pelikan (hak odrzutny) - rodzaj szekli z naprężaczem; stosuje się na linach stałych naprężanych przez krótkie wydłużenie: szoty, wanty, bramki zejściowe w relingach itp.
Pędnik - patrz śruba.
Pętla liny - pojęcie związane z wiązaniem węzłów: ułożenie liny w kształcie litery Ω.
Pierzchnia - mocne drzewce okute stalowym ostrzem służące do skuwania lodu - zobacz także bosak, osęka.
Piesek - patrz knaga szczękowa.
Pięta drzewca - okuta część bomu, gafla, masztu w miejscu jej stałego połączenia z jednostką.
Pięta kotwicy (trent) - ta część kotwicy, która pierwsza styka się z dnem w czasie jej opuszczania.
Pik - górny, wolny koniec gafla.
Pikfał - lina podciągająca pik gafla na właściwe miejsce.
Pikowy róg - najwyżej położony róg żagla gaflowego.
Pilers - element konstrukcyjny spełniający rolę filaru, stosowany do podpierania pokładu lub dachu kabiny.
Pilot - pracownik kapitanatu portu, z którego usług korzysta się, bywa że obowiązkowo, przy wejściu i wyjściu z portu oraz wszelkich innych manewrów jednostki w czasie pobytu.
Pilotówka - niewielka jednostka o napędzie motorowym dowożąca pilota na jednostkę, którą ma pilotować.
Pinasa (pinka) – żaglowiec rejowy szeroko rozpowszechniony we flotach europejskich w XVI-XVIII wieku; patrz Panna Wodna
Pinta (półkwarta) - amerykańska (pint) miara objętości płynów równa 1/2 kwarty, 1/8 galona, 1/336 baryłki, czyli 0,473176473 litra; dzieli się na 16 uncji.
Pióro - zagarniająca wodę część pagaja lub wiosła.
Pirat (łac. pirata z gr. πειρατής peiratēs, od czasownika πειράομαι peiráomai 'próbować; przedsiębrać', od πεῖρα peîra „próba”) – osoba, która napada w celu rabunkowym, używając statku lub łodzi. Piraci atakują zwykle inne statki, ale mogą również napadać cele nabrzeżne.
Pirs – portowa budowla hydrotechniczna w postaci sztucznego półwyspu wysuniętego w głąb wody prostopadle lub skośnie do brzegu lub nabrzeża.
Ploso - zagłębienie w dnie rzeki między dwoma bystrzami o znacznie spokojniejszej wodzie, powstające u podnóża jej brzegu podcinanego przez meander.
Ploter (ploter map) - pokładowy komputer nawigacyjny z dużym, bardzo kontrastowym ekranem wyposażony w dokładne mapy batymetryczne, szczegółową locję oraz GPS, zwykle z możliwością drukowania zrzutów ekranowych.
Płaski węzeł (węzeł Heraklesa) - węzeł żeglarski
Pława - patrz boja.
Pławka ratunkowa - świetlny sygnalizator zwykle połączony krótką linką z innym sprzętem ratunkowym: koło, podkowa, kombinezon.
Płetwa sterowa - umieszczona pod wodą w części rufowej płyta obrotowa w pionie, wpięta w mechanizm sterowy służąca przez jej wychylenia boczne do zmiany kierunku ruchu jednostki.
Płótno żaglowe - grube, mocne, stosunkowo sztywne płótno bawełniane.
Pługowa (lemieszowa) kotwica (CQR) - konstrukcja kotwicy składająca się z trzonu oraz łapy płużącej o kształcie pługa obredlającego.
Pływalność - zjawisko występujące, gdy objętość zanurzonej i szczelnej dla wody jednostki mierzona w metrach sześciennych dorównuje całkowitej masie jednostki mierzonej w tonach.
Pływy - periodyczne ruchy mas wodnych, polegające na wznoszeniu się i opadaniu poziomu wód, spowodowane działaniem sił przyciągania Słońca i Księżyca.
Pobijak (knypel) - młotek ciesielski z obuchem drewnianym z twardego drewna lub miękkiego metalu: ołów, mosiądz...
Pochwa wału - tunel z uszczelniaczami, przez który wał napędowy biegnie od silnika i wychodzi na zewnątrz jednostki.
Pochylnia jachtowa (slip) - utwardzony stok nabrzeża wchodzący daleko pod powierzchnię wody służący do wyciągania na wózkach slipowych (slipowania) i wodowania mniejszych jednostek pływających.
Podkowa ratunkowa - kształtka ratunkowa w kształcie podkowy; spełnia funkcje koła ratunkowego.
Podłodziowa przyczepa - przyczepa wyposażona w odpowiednie do kształtu kadłuba łoże jednostki, niezbędne pasy unieruchamiające ładunek oraz posiadająca rejestracyjnie udokumentowane parametry techniczne do przewozu jachtu po drogach publicznych.
Podwachta - wachta która zakończyła służbę przed aktualnie pracującą wachtą. To tę wachtę w pierwszej kolejności wzywa się do pracy, gdy wachta aktualna potrzebuje pomocy.
Podwantka – lina parzysta olinowania stałego na żaglowcu z masztem dzielonym (wieloczęściowym), odciągająca w dół platformę (mars, saling); odchyla się od masztu pod kątem ok. 30°;działa przeciwnie do want, które biegną z danej platformy w górę.
Podwięź - patrz wantownik.
Podwodzie - patrz rewa.
Pogłębiarka - patrz bagrownica.
Pokład jachtu – trwałe, wodoszczelne pokrycie zamykające od góry kadłub jednostki.
Pokład wewnętrzny - każda użytkowa powierzchnia pod pokładem jednostki.
Pokładnica - skrajnie przyburtowa deska drewnianego pokładu.
Pokładnik - element spinający wręgi - inaczej poszycie pokładu lub podłogi kokpitu.
Pokładówka − niskie, skrzyniowe, o lekko wypukłym dachu wyniesienie pokładu, stanowiące lokalne podwyższenie przestrzeni podpokładowej na jachcie, statku lub innej jednostce pływającej. Na jachtach laminatowych może być wyprofilowane z formy pokładu. Pokładówka może posiadać w bocznych ścianach wąskie, nieotwieralne iluminatory, a na górnej powierzchni świetliki lub inne otwory np. wentylacyjne. Często konstrukcja pokładówki jest na tyle mocna, że można po niej chodzić tak, jak po reszcie pokładu (szczególnie na mniejszych jednostkach). Od dziobu jachtu pokładówka może w sposób płynny przechodzić w pokład dziobowy.
Pokost - olej lniany lub tungowy, albo ich mieszanina zagęszczona sykatywami (suszkami), czyli solami ołowiu, manganu i kobaltu, dla przyspieszenia procesu wysychania; używane w procesie impregnacji drewna lub lin z włókien naturalnych, zwłaszcza konopnych.
Pokrętka - jedna z żył liny kręconej.
Poler - patrz pachołek.
Poliamid - włókno sztuczne na liny i tkaniny żaglowe.
Policzki - obudowa krążka w bloku.
Poliester - patrz dakron i żelkot.
Polipropylem - tworzywo na nietonące liny powroźnicze.
Poliuretanowa gąbka - materiał na wyroby tapicerskie.
Poliwęglan - tworzywo sztuczne o dużej przezroczystości oraz odporności udarowej; w żeglarstwie wykorzystywane na świetliki, iluminatory a także pokładowe naczynia stołowe: szklanki, kieliszki, kubki.
Pompa zęzowa - pompa elektryczna lub ręczna do wypompowywania z zęzy wszystkiego, co tam spłynie.
Pompowanie (hisowanie) lin - działanie zwiększające ręczne wybranie lin, zwykle fałów, gdy wachta już je wybrała maksymalnie. Dowodzący grupą opiera się jedną nogą o maszt, odciąga siłowo fał i luzując daje komendę do dodatkowego wysiłku grupy.
Pomyślnych wiatrów! Stopy wody pod kilem! - zwyczajowe życzenia żeglarskie na pożegnanie.
Ponton - szeroka, płaskodenna łódka pneumatyczna z napędem wiosłowym lub silnikowym; zwykle na jednostkach żaglowych pełni rolę bączka.
Port - miejsce osłonięte od działania fal i wiatrów, przeznaczone do okresowego kotwiczenia jednostek i do przeładunków.
Portowe opłaty - opłaty za korzystanie z urządzeń portu/mariny: miejsce do cumowania przy kei, boi cumowniczej lub na muringu, slipowanie, mycie kadłuba, usługi dźwigowe, pobór prądu, pobór wody czystej, przyjęcie odpadów stałych, przyjęcie lub/i odpompowanie nieczystości płynnych, parking dla samochodu lub/i przyczepy podłodziowej, korzystanie z pola namiotowego, zimowanie jachtu itp.
Postawienie żagla (stawianie żagla) - wszystkie działania w celu włączenia żagla do pracy.
Poszycie - zewnętrzna, wodoszczelna powłoka kadłuba jednostki, zapewniająca pływalność oraz nadająca jemu ostateczny kształt.
Powroźnik - specjalista od produkcji lin oraz wykonywania na nich wszelkiego rodzaju szplajsów.
Pozycja jednostki - aktualne położenie geograficzne jednostki.
Półkluza - otwarte od góry, zwykle metalowe owalne o elastycznych krawędziach okucie pokładowe służące do wypuszczania cum, szpringów, brestów lub lin kotwicznych.
Półkwarta - patrz pinta.
Półpokład - pokład pomiędzy burtą a nadbudówką, kokpitem itp.
Półpokładnik - pokładnik spinający wręgę z górnym obramowaniem kokpitu lub nadbudówki.
Półsztyk - węzeł żeglarski.
Półwiatr (halfwind) - wiatr wiejący z kierunku zbliżonego do prostopadłego do diametralnej żaglowca.
Półwyblinka - patrz węzeł żeglarski.
Półwysep - patrz cypel.
Pracująca część liny (żyła) - część liny od węzła blokującego do miejsca, na które ma ona oddziaływać.
Prawo drogi - określenie przepisami prawnymi, która z jednostek płynących kursami kolizyjnymi, ma obowiązek ustąpić drugiej.
Prąd morski – duże i w praktyce niezmienne ruchy wody w oceanach wywołane przede wszystkim występowaniem wiatrów stałych oraz różnicami temperatur, bądź zasolenia, a także ruchem obrotowym Ziemi, który modyfikuje ich kierunek.
Prąd pływowy - nurty wody obserwowane w wąskich przesmykach oraz ujściach rzek powodowane pływami morskimi.
Prąd rzeki - patrz nurt.
Prądnica wiatrowa - montowany wysoko nad pokładem, zwykle rufowym wiatrak z generatorem prądu; służy do ładowania akumulatorów jednostki.
Prewenter - lina zabezpieczająca drzewce, na przykład gafel przed niekontrolowanym uniesieniem ku górze.
Prosiak - ruchomy ciężar zawieszony na linie kotwicznej poprawiający pracę kotwicy; także zakotwienie boi.
Prosty węzeł - patrz carric bend.
Prowadnica szota - szyna, po której przesuwa się wózek szotowy.
Prusik - węzeł.
Pryz - zdobyty statek, łup lub znalezisko morskie.
Przechył - wynikające z działania wiatru oraz dryfu, mierzone w stopniach kątowych odchylenie od pionu płaszczyzny symetrii jednostki.
Przechyłomierz - patrz klinometr.
Przemiał - wypłycenie rzeki powstające w miejscu rozlewiska, gdzie gwałtownie słabnie szybkość nurtu.
Przenośnik - patrz cyrkiel nawigacyjny.
Przenośnik równoległy (liniał równoległy) - dwie zazwyczaj przezroczyste linijki wyskalowane w centymetrach połączone przegubowo dwoma krótszymi; jak by ich nie położyć, tworzą równoległobok; służą do przesuwania i wykreślania na mapach linii równoległych.
Przepławka – budowla rzeczna przy zaporach wodnych w postaci koryta z wieloma małymi jazami, mające za zadanie umożliwić rybom w okresie tarła wędrówkę wzdłuż rzeki.
Przesmyk - bardzo wąski pas akwenu pomiędzy lądami lub leżący między wielkimi wodami wąski pas lądu łączący dwie wielkie krainy, na przykład Przesmyk Karelski.
Przewiąz - patrz krawat.
Przewłoka - mocna, zwykle stalowa, napokładowa, wywieszona poza burtę (dziób) obejma trzonu kotwicy, przez którą w czasie kotwiczenia schodzi z pokładu łańcuch i lina kotwiczna; także system przeciągania lądem łodzi pomiędzy szlakami wodnymi - pochylnie na Kanale Elbląskim są przewłokami.
Przybijanie - dopłynięcie jednostki do nabrzeża; przeciwieństwo odbijania.
Przybój (kipiel) - załamywanie się fal na płyciznach i przeszkodach podwodnych. Fale osiągnąwszy obszar wodny o głębokości zbliżonej do wysokości fali, załamują się tworząc fale przybojowe.
Przykosa – zmiennokształtne, utworzone przez naniesiony piasek i drobny żwir wypłycenie w nurcie rzeki o kształcie trójkątnym.
Przymarlować - patrz marlować.
Przysiek (dłuto gniazdowe) - dłuto ciesielskie o bardzo masywnej, dźwigniowej budowie, służy do wycinania dużych, głębokich gniazd w łączonych belkach; rękojeść z twardego drewna przystosowana do pracy ciężkim pobijakiem.
Psia wachta - Każda wachta trwająca od północy do godziny czwartej.
PTFE - patrz teflon.
Punkt rosy - temperatura powietrza, przy której jego wilgotność bezwzględna osiąga wilgotność względną 100% i wykrapla się z niego rosa.
Pych (wiosło pychowe) - wiosło jednopiórowe okute "rogato" na piórze tak, by oparte o na przykład burtę innej jednostki czy twarde dno nie ześlizgiwało się.

[Zygmunt Skibicki]

R

Radar - elektroniczny system namiarowy wyszukujący w otoczeniu innych jednostek pływających.
Radełko - patrz szparownik.
Radio - system łączności fonicznej z innymi jednostkami oraz stacjami lądowymi.
Rafa – podwodna forma skalna w postaci pojedynczej albo grzbietu, której górna część znajduje się blisko powierzchni wody.
Rafa koralowa – rafa będąca nagromadzeniem szkieletów organizmów rafotwórczych. Rafy koralowe powstają w morzach i oceanach, w których temperatura wody utrzymuje się powyżej 18 °C, a głębokość dochodzi do 50 m (obecnie na obszarach od 30°30′ szerokości geograficznej północnej do 35° szerokości geograficznej południowej). Rafy koralowe leżą najczęściej u wybrzeży w strefie szelfu kontynentalnego, ale bywają również samotne, na przykład w kształcie atolu. Korale potrzebują ciepłej wody o temperaturze od 18 °C, dlatego nie spotyka się ich powyżej 30° i 35° szerokości geograficznej północnej i południowej, odpowiednio. Zasolenie wody musi wynosić od 27‰ do 40‰ i powinna ona być w ruchu, by do organizmów docierało pożywienie. Koralowce są też bardzo wrażliwe na jej zanieczyszczenie.
Raffi - trójkątny żagiel symetryczny podnoszony fałem, a dwoma dolnymi rogami przypięty do obydwu noków bryfokrei lub najwyższej rei.
Rajsbelka - w żaglówkach bezkabinowych belka konstrukcyjna, ławka łącząca burty i usztywniająca poprzecznie górną część skrzyni mieczowej
Rak - jarzmo rei mocujące ją obrotowo do masztu.
Raksa - jeden z wielu elementów mocujących lik żagla trójkątnego do sztagu.
Rakskloty - kulki drewniane lub z tworzywa nawleczone na linkę. Linka ta spina ramiona szpony gardy gafla zabezpieczając gafel przed odsunięciem się od kolumny masztu.
Ratownictwo morskie - W Polsce ratowaniem ludzi na morzu zajmują się dwie instytucje państwowe: Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa (zwana Służbą SAR) i Marynarka Wojenna.
Ratowniczy - węzeł żeglarski.
Rdzeń liny - w poprzecznym przekroju liny jej część centralna.
Reacher - patrz genua.
Reda - obszar wodny przed portem, mający, odpowiednią głębokość dla bezpiecznego kotwiczenia jednostek oczekujących na wprowadzenie do portu.
Ref - banta (refbanta) wraz z remizkami i reflinkami (refsejzingami, refszkentlami) stanowią zestaw olinowania do zmniejszania powierzchni żagla.
Refbanta - patrz banta.
Refhals - lina wpięta w przedni luwers refowy; wraz z refliną służy do sprawnego ściągania w dół części żagla w celu jego refowania.
Reflektor radarowy (kula sygnałowa)- dwa koła lub kwadraty metalowe na stałe złączone do siebie prostopadle zawieszane możliwie wysoko, na przykład na salingach, które skutecznie odbijają sygnały radarowe dla ostrzegania jednostek wyposażonych w radary o obecności jednostki w zasięgu ich urządzeń.
Reflina (refszkentla) - lina wpinana w tylne refluwersy służąca do ściągania i wiązania części żagla do bomu lub rei w celu refowania.
Refmaszynka - patrz młynek.
Refluwers - luwers na końcach refbanty do przewlekania reflin i refhalsów.
Refowanie – zmniejszanie czynnej powierzchnię żagla przez obwiązywanie zwiniętych ich części reflinkami do bomu lub rei.
Refownia - pomieszczenie do przechowywania sieci na jednostce.
Refownica - patrz młynek.
Refowy - węzeł żeglarski.
Refsejzingi (reflinki) - linki zamocowane w remizkach refbantów żagli, służące do zmniejszania jego powierzchni przez przywiązanie wyłączanej części żagla do bomu lub rei.
Refszkentla - lina pełniąca funkcję szkentli na żaglu zrefowanym.
Refuler - patrz bagrownica.
Regaty - zawody sportowe o charakterze wyścigów, prowadzone na wodzie, w których biorą udział jednostki pływające.
Reja - poziome drzewce mocowane w jego środku do masztu służące do rozpinania żagli czworokątnych. Spotyka się do ośmiu pięter rei oraz ich żagli - numerowanie od pokładu:
1. reja - na niej żagiel fok lub grot,
2. marsreja dolna - żagiel marsel,
3. marsreja górna - żagiel marsel górny,
4. bramreja dolna - żagiel bramsel,
5. bramreja górna - żagiel bramsel górny,
6. bombramreja - żagiel bombramsel lub trumsel,
7. trumselreja - żagiel trumsel lub skysel,
8. topreja (moonraker) - żagiel moonsel lub topsel.
Rejestr jachtów - jednostki żaglowe o długości całkowitej od (obecnie!) 12 metrów wzwyż podlegają prawnie obowiązkowej rejestracji (Międzynarodowy Certyfikat Jachtowy), nadaje im się numer rejestrowy uwidaczniany na żaglu głównym i wydaje certyfikat jachtowy o tym samym numerze; dokument podobny funkcją do dowodu rejestracyjnego samochodu.
Rejs - podróż, którą odbywa jednostka.
Reling (falszburta) - listwa biegnąca wzdłuż krawędzi pokładu jachtu i wystająca na kilka centymetrów ponad pokład, co ułatwia załodze pracę na mocno pochylonym pokładzie, poprzez możliwość wsparcia czy też zatrzymania na tej listwie ześlizgujących się stóp po mokrym i śliskim pokładzie, zabezpiecza też drobne przedmioty przed spadaniem za burtę. Na większych jednostkach relingiem zwykle nazywa się otaczające cały pokład poręcze na słupkach.
Remizka - okrągły, zwykle wzmocniony metalem otwór w żaglu do montowania refsejzingów.
Rener - nawijany na windę dźwigową fał dźwigowy przechodzący przez blok na noku bomu ładowniczego; wybieranie renera powoduje unoszenie ładunku.
Rep (repsznur) - patrz krawat.
Retman - Dowódca zestawu spływających tratew, starszy flisak kierujący spływem i odpowiedzialny za stan i transport tratew był zwany retmanem. Ponieważ flisacy stanowili liczną grupę zawodową, w XVII wieku założyli własną organizację przypominającą rzemieślniczy cech miejski, a król Władysław IV Waza nadał im przywileje cechowe.
Rewa (podwodzie) - piaszczysta płycizna ciągnąca się w morzu.
Rezoteks - patrz tekstolit.
Rękaw spinakera - umieszczany nad rogiem fałowym spinakera ring z lejkiem i doszytym tekstylnym, konicznym rękawem; obciągany w dół "gasi" spinakera.
Rękawica bosmańska - opaska, zwykle z grubej skóry obejmująca nasadę dłoni z otworem na kciuk i twardą nakładką nad kłębem kciuka, pełniącą funkcję naparstka, gdy szyje się twarde i grube tkaniny żaglowe przy pomocy grubych igieł.
Ringabulina (ang. pociągacz dzwonu) - krótka linka o zazwyczaj ozdobnym splocie lub szplajsie dowiązana od dołu do serca dzwonu służąca do wybijania szklanek.
Rogatnica - rozwidlony i poprzeczką zamknięty w trójkąt lub owal rumpel.
Rolbom - bom drążony, w którego wnętrzu znajduje się wał do nawijania nań żagla.
Roller - urządzenie do zwijania żagla wewnątrz masztu lub bomu.
Rollfok (rolsztag, roller foka) - urządzenie do zdalnego owijania żagla trójkątnego na sztagu.
Rowing - luźne pasma włókien szklanych, które przesycone żywicami stanowią dobre, kompozytowe tworzywo konstrukcyjne.
Rozbitek - każdy człowiek w wodzie, szalupie ratunkowej, lub brzegu wskazujący na potrzebę pomocy.
Rozprza - patrz spinakerbom.
Rozprzowe ożaglowanie - czworokątny żagiel przymasztowy z górnym rogiem wypychanym rozprzą mocowaną na dole do masztu.
Rożek bosmański (takielunkowy) - koniczny kołek z twardego drewna służący do rozdzielania pokrętek lin oraz do rozluźniania mocno zaciągniętych węzłów; patrz też marszpikiel.
Rożek szwedzki (fit, rożek korytkowy) - rożek bosmański z wyżłobionym wzdłuż rowkiem lub cylindryczno koniczny blaszany rowek do przesuwania nim lin lub pokrętek, gdy sam rożek jest wbity pomiędzy inne sploty; trudny do zastąpienia przy robienia szplajsów na pracujących linach.
Róg fałowy - górny róg żagla trójkątnego, do którego mocowany jest fał.
Róg gaflowy - róg żagla gaflowego w miejscu łączenia gafla z masztem.
Róg halsowy - dolny, przedni róg żagla trójkątnego.
Róg nokowy - w żaglach czworokątnych róg żagla mocowany przy noku drzewca.
Róg pikowy - w żaglach gaflowych róg żagla mocowany przy piku gafla.
Róg szotowy – tylny róg żagla trójkątnego, do którego przymocowane są szoty.
Róża masztowa - węzeł żeglarski
Róża wiatrów - tarcza w kompasie, wyskalowana w stopniach i/lub rumbach, pozwalająca określać kurs.
Rufa - tył jednostki.
Rum – napój alkoholowy o wysokiej zawartości alkoholu (37,5%–81%) wytwarzany ze sfermentowanego soku z trzciny cukrowej, koncentratu tego soku lub melasy trzcinowej. Najbardziej znana na świecie marka rumu, to Bacardi.
Rumb - miara kąta równa 11,25 stopni kątowych. Kąt pełny ma 32 rumby. Także przedłużenie poza obręcz koła sterowego jego szprychy służące za wygodny i pewny uchwyt dla sternika.
Rumpel - drążek drewniany lub metalowy, w położeniu neutralnym biegnący wzdłuż diametralnej jachtu, będący częścią urządzenia sterowego, służący do zmiany położenia płetwy steru, a poprzez to do zmiany kierunku ruchu jednostki.
RYA (ang. Royal Yachting Association) - krajowy związek miłośników niektórych sportów wodnych w Wielkiej Brytanii. Działalność obejmuje m.in. żeglarstwo, windsurfing, sporty motorowodne.
RYA kursy - powszechnie uznawany cykl szkoleń jachtowych w praktycznie każdej dziedzinie związanej z jachtingiem: od budowy i naprawy jednostek po locję, nawigację, łączność i medycynę morską.
Rybacki związ - węzeł żeglarski
Rybka - środkowa deska (klepka) pokładu drewnianego.
Rzutka - cienka linka umocowana końcem na stałe do elementu stałego pokładu z ciężarkiem na drugim końcu do rzucania (bywa że wystrzeliwania!) na odległość i za jej pomocą podawania grubszej liny: holu, cumy itp. Rzutka jest także elementem wyposażenia ratunkowego.
Rzutkowy związ - węzeł żeglarski

[Zygmunt Skibicki]

S

Saling - pozioma rozpórka want umocowana do masztu na pewnej wysokości, przeciwdziałająca wyginaniu się masztu pod wpływem siły wiatru i naprężeń olinowania stałego.
Samba - patrz egzotyczne drewno.
Samoster – urządzenie mechaniczne utrzymujące jacht żaglowy w zadanym kursie względem wiatru pozornego.
Sampan (dżonka) - łódź lub mały statek, zwykle o konstrukcji drewnianej, bez stępkowej, z ożaglowaniem lugrowym chińskim, o charakterystycznych wachlarzowatych żaglach z licznymi promienistymi listwami usztywniającymi płaty żagli zwężających się od dołu ku górze, przeznaczony do żeglugi rzecznej i przybrzeżnej, dość często jako dom dla całej rodziny, spotykany głównie w południowo-wschodniej Azji. Wyraz sampan po chińsku znaczy - łódź.
Schodnia - patrz zejściówka.
Segarsy - nałożone na maszt pierścienie lub pętle z kuleczkami, wszyte w przedni lik żagla w celu utrzymania żagla przy maszcie.
Sejzing (krawat) - wwiązana na stałe w jumpsztag rei krótka linka służąca do obwiązywania zwiniętego i sklarowanego żagla rejowego.
Sekstant (sekstans) – przyrząd nawigacyjny, kątomierz lusterkowy, optyczny przyrząd nawigacyjny, stosowany w żeglarstwie i astronomii, służący do mierzenia wysokości (kąta) ciał niebieskich nad horyzontem, a także kątów poziomych i pionowych pomiędzy dowolnymi widocznymi obiektami.
Semaforowy alfabet - sposób przesyłania wiadomości na odległość wzrokową poprzez nadanie każdej literze i cyfrze innego układu rąk z chorągiewkami.
Siatkowy - węzeł żeglarski.
Silnik główny - silnik spalinowy napędzający śrubę napędową jednostki, często napędza także generator prądu.
Sitowie - patrz szuwary, oczerety.
Sizal - naturalne włókno powroźnicze odporne na gnicie.
Skajlajt - patrz świetlik.
Skalops - patrz szpigat.
Skeg - sztywna pionowa płetwa zamontowana pod rufą, przed płetwą sterową.
Skiper (szyper) (ang. skipper; niem. Schipper) - środowiskowo potoczne określenie kapitana niewielkiej jednostki pływającej po wodach śródlądowych lub przybrzeżnych.
Skobel pokładowy - sworzeń przechodzący przez pokład, który na górnym końcu ma stały dysk i ponad nim ucho, a na dolnym jest nagwintowany; do skobli mocuje się osprzęt pokładowy: bloki, talie, kipy, kluzy itp.
Skrót linowy - węzeł żeglarski.
Skrzynia marynarska (bakista) - miejsce zwykle w bliskości koi do przechowywania wszelkich rzeczy osobistych załoganta.
Skrzynka bosmańska - niezależnie od wielkości, miejsce przechowywania wszelkich narzędzi naprawczych jednostki; postać skrzynki narzędziowej ma jedynie na bardzo małych jednostkach.
Skrzynia mieczowa - szczelna obudowa diametralnie wykonanej szpary w dnie jachtu, przez którą wysuwa się miecz. Skrzynia otwarta od góry musi sięgać powyżej linii wodnej jachtu.
Skysel - patrz reja.
Slup – rodzaj jednomasztowej, żaglowej jednostki pływającej o dwóch żaglach: grot i fok np. Omega, Bez, Antila... Slup może nosić ożaglowanie innego typu niż bermudzkie, na przykład gaflowe lub guari...

[ img ]

Słoneczko liny - ułożenie wolnego końca liny na pokładzie w ciasny spiralny okrąg.
Smycz - pętla z cienkiej liny lub taśmy zakładana na szyję lub wiązana do pasa, do której wiąże się drobne przedmioty (nóż żeglarski, busola, okulary, gwizdek...), by ich nie zgubić w czasie pracy.
Snapszekla - patrz szekla zatrzaskowa.
Snufer - sztywny ring i tekstylna kieszeń rurowa na wytyku do szybkiego gaszenia i stawiania dużych żagli trójkątnych: genua, genaker.
Solar (ładowarka solarna) - przetwornica światła słonecznego na energię elektryczną do ładowania akumulatorów pokładowych.
Sonar - urządzenie elektroakustyczne używające długich, średnich lub krótkich fal dźwiękowych do nawigacji, komunikacji, detekcji, określania pozycji, śledzenia oraz klasyfikacji ruchomych i nieruchomych obiektów zanurzonych.
Sonda - ciężarek na linie z zaznaczonymi odcinkami metrowymi służący do prostego i łatwego mierzenia głębokości akwenu wprost z burty.
S.O.S. (ang. Save Our Souls - ratujcie nasze dusze) - sygnał nadawany przez jednostki potrzebujące natychmiastowej pomocy alfabetem Morse'a (trzy kropki, trzy kreski, trzy kropki) nadawany za pomocą wszelkich dostępnych środków: telegraficzne, dźwiękowe, błyskowe, radiowe, lub semaforowe.
Spardek – pokład jednostki znajdujący się na nadbudówce lub pomoście wystającym ponad pokład główny jednostki.
Splotka - w linach stalowych jedna z kręconych żył zewnętrznych.
Spinaker (balonfok) - żagiel trójkątny o bardzo dużym wybrzuszeniu wykorzystywany z użyciem spinakerbomu w kursach pełnych: fordewind, baksztag.
Spinakerbom (wytyk) - drzewce osadzane w stosownym jarzmie na maszcie, za nok podtrzymywane topenatą, naprężane w dół obciągaczem, a w kierunku rufy brasem, służące do wypychania halsowego rogu spinakera poza burtę w celu umożliwienia jego aktywności.
Spoiler rufowy - przedłużenie poszycia dennego osłaniające pawęż dla unikania "ciągnięcia" wody za rufą.
Sprężyna cumownicza - sprężynowy amortyzator naprężeń liny cumowniczej.
Sprężyna gazowa - pozycjoner otwarcia klap, zwykle świetlików pokładowych.
Spring - patrz szpring.
Sprzątnięcie żagla (zgaszenie żagla) - całkowite zwinięcie lub złożenie żagla wyłączające go z pracy w sposób uniemożliwiający jego samoczynne rozwijanie się, ale pozwalający na szybkie jego postawienie.
Stacja meteo (stacja pogodowa) - pokładowy zespół przyrządów pomiarowych (dawniej: barometr, higrometr, termometr), których obserwacja pozwala przewidywać zbliżające się zmiany pogody - obecnie stosuje się urządzenia całkowicie elektroniczne z algorytmami analizującymi na bieżąco wszystkie wcześniejsze i aktualne wskazania z lepszym lub gorszym stopniem sprawdzalności na przyszłość.
Stal nierdzewna - stal o zawartości chromu minimum 11% odporna na korozję także w wodzie morskiej.
Stalówka - popularne, można uznać że nawet... żargonowe określenie lin i linek stalowych.
Starorzecze (paleomeander) – jezioro leżące na dnie doliny rzecznej, będące fragmentem jej byłego koryta i odcięte wałem przykorytowym od obecnego nurtu; ma zwykle sierpowaty kształt.
Starszy wachty - asystent oficera wachtowego; zwierzchnik części wachty wydzielonej czasowo przez oficera wachtowego do wykonania określonej pracy.
Stateczność - wynikająca z samej konstrukcji dążność jednostki pływającej do powrotu do pozycji początkowej mimo działania sił zewnętrznych.
Stawa - nawodny znak nawigacyjny lub sygnalizacyjny zafundamentowany w dnie akwenu.
Stawianie żagli - rozpinanie żagla dla włączenia go do pracy.
Staysail - patrz genua.
Stenga – drugi licząc od pokładu segment wieloczłonowego masztu na jachcie lub żaglowcu.
Stensztag - sztag biegnący od stengi do dziobu.
Stenwanty - liny parzyste napinające od noków steng do podstaw salingów lub marsów.
Ster - całość mechanizmu urządzenia sterowego. Także przedrostek nazw parzystych - prawych, np. sterburta.
Sterburta - prawa burta.
Ster strumieniowy - napędzany silnikiem zmiennokierunkowy pędnik śrubowy montowany w poprzecznym do diametralnej tunelu przechodzącym poniżej linii wodnej przez kadłub jednostki, zwykle w części dziobowej jednostki; pełni funkcję steru dodatkowego.
Stermaszt (krojcmaszt) - patrz bezanmaszt oraz bonaventura.
Sternik - załogant pełniący obowiązki obsługi steru.
Sterburta – prawa burta.
Sterling - deska do prac wywieszona za burtę - patrz ławka bosmańska.
Sterociąg - system lin, łańcuchów, prętów, siłownikó hydraulicznych, za pośrednictwem których obroty koła sterowego lub maszyny sterowej są przenoszone na ster.
Stewa - część szkieletu okrętu - przedłużenie stępki. Stewa dziobowa (dziobnica) - zakończenie dziobu; stewa rufowa (tylnica) - bezpawężowe zakończenie rufy.
Steward - członek załogi, którego funkcją jest obsługiwanie bytowych potrzeb załogi: sprzątanie, pranie, podawanie posiłków itp.
Stępka - "kręgosłup" lodzi, część szkieletu lodzi, znajdująca się na samym dole lodzi, do której mocowane są wręgi oraz bezpośrednio lub pośrednio wszystkie inne główne części kadłuba jednostki.
Stocznia - zakład, w którym buduje się jednostki pływające.
Stojak brzegowy - patrz łoże zimowe.
Stopa - angielska miara długości (foot) równa dwunastu calom = 30,48 cm.
Stoper - knaga mechaniczna z ręcznie sterowaną dźwignią zaciskową.
Stoper końcowy - węzeł na końcu liny zabezpieczający przed przypadkowym wywleczeniem jej z kipy.
Stoperowy węzeł - patrz Magnus oraz Prusik.
Stopień żeglarski - patrz patent żeglarski.
Stopka hiszpańska - szplajs pogrubiający końcówkę liny kręconej.
Stopnie masztowe - montowane na maszcie składane stopnie-chwyty do wspinania się na maszt.
Stopy wody pod kilem! - patrz: Pomyślnych wiatrów!
Stożek sygnałowy - dwa strome trójkąty złączone po linii ich wysokości; znak nadpokładowy sygnalizacji dziennej.
Strandowanie - wejście jednostki na mieliznę bez możliwości samodzielnego zejścia z niej.
Stratus - chmura warstwowa pokrywająca całe niebo lub znaczną jego część.
Strop (zawiesie) - lina lub taśma opinająca ładunek i zaczepiona na haku dźwigowym oraz konstrukcja zawieszana na haku dźwigu do wodowania niewielkich jednostek.
Stryczek (węzeł szubieniczny) - węzeł
Strugnica - warsztatowy stół stolarski wyposażony zwykle w dwa mocne imadła orazgniazda imaków do unieruchamiania elementów znacznie większych niż rozwartość szczęk imadeł.
STS (Sail Training Ship) - skrót umieszczany przed nazwą jednostki oznaczający żaglowy statek szkolny, np. STS Lwów, STS Fryderyk Chopin, STS Dar Młodzieży, STS Pogoria.
Studzienka - rurowy, rzadko okrągły otwór w tylnej części kokpitu do montowania silnika konstrukcji zaburtowej.
Stylon - patrz poliamid.
Styropian (polistyren) – porowate tworzywo sztuczne, otrzymane poprzez spienienie wstępnie spienionych granulek polistyrenu; tworzywo szkutnicze dobrze zastępujące korek, ale jest palne.
Suwklapa - na jachtach pozioma, przesuwna na szynach część zamknięcia zejściówki.
Südwestka - patrz zydwestka.
SV (ang. sailing vessel) - skrót umieszczany przed nazwą oznaczający jednostkę żeglującą np. SV Dar Pomorza
SY, S/Y (ang. sail yacht) - skrót umieszczany przed nazwą oznaczający jednostkę o głównym napędzie żaglowym.
Szalupa - łódź, najczęściej otwarta, bezpokładowa, wożona na pokładzie jednostki lub zawieszona nad nim na żurawikach; może mieć napęd wiosłowy lub motorowy.
Szanty – XVIII- i XIX-wieczne pieśni pracy uprawiane na żaglowcach. Wykonywane były podczas pracy w celu synchronizacji czynności wykonywanych przez grupy żeglarzy, stosowane wtedy, gdy na dany znak trzeba było jednocześnie użyć dużej siły wielu osób, lub pomagały w wykonywaniu długich i monotonnych, ale rytmicznych czynności.
Szantmen - muzyk lub piosenkarz wykonujący szanty.
Szczeliwo (targan) - pakuły nasycone pakiem lub smołą.
Szczur lądowy - człowiek kompletnie nieobeznany z żeglarstwem i od niego stroniący.
Szekla - U-kształtne okucie metalowe, zamykane w pełne ogniwo sworzniem wkładanym w otwory na końcach ramion i wkręcanym gwintem w jedno z nich.
Szeklownik - element metalowy z wąskim, konicznym otworem. Służy do mocnego dokręcania i odkręcania mocno dokręconych szekli.
Szekla zatrzaskowa (snapszekla) - metalowa kształtka łącząca zatrzaskowo z ramieniem zamykającym usytuowanym zewnętrznie; bardzo łatwa do zakładania i zdejmowania, ale zdecydowanie mniej pewna w działaniu pod dużym obciążeniem od szekli zakręcanej.
Szelf — pas morza o głębokości wód od zera do 200 metrów otaczający każdy kontynent lub wyspę.
Szelki perty - linki podtrzymujące pertę w kilku miejscach na jej długości podtrzymujące ją w stosownej odległości pod reją.
Szelki żeglarskie - mocne szelki z pasem opinającym talię (wszystko spięte stalowym zamkiem); sprzęt indywidualny załoganta służący zabezpieczeniu go przed upadkiem z wysokości lub wypadnięciem za burtę używany zawsze z co najmniej jedną lonżą, a najczęściej dwoma różnej długości. Zdecydowanie lepsze i bezpieczniejsze na każdym jachcie czy żaglowcu okazują się uprzęże wspinaczkowe czy bardzo do nich podobne (patrz) pasy bosmańskie... oczywiście używane wraz z lonżami żeglarskimi, a jeszcze lepiej z viaferratowymi!
Szkafut - pokład śródokręcia, o ile jest położony niżej niż pokłady: dziobowy (fordek) i rufowy (achterdek).
Szkentla (bencel) – lina w ożaglowaniu skośnym, która reguluje napięcie bomowego lub pikowego liku żagla i unieruchamia na drzewcu róg żagla w jemu należnym miejscu.
Szklanka - sygnał dzwonu określający czas pół godziny. Obecnie szklanka, to podwójne uderzenie dzwonu oznaczające koniec kolejnej godziny wachty. Po drugiej godzinie wybijano dwie szklanki, potem trzy, a koniec czterogodzinnej wachty oznacza się czterema szklankami.
Szkuner (szkuna) – żaglowiec dwu (grot i fok) lub więcej masztowy o ożaglowaniu sztakslowym np. SY Zawisza Czarny, gaflowym SY Knudel lub także rejowym.

[ img ] [ img ] [ img ]

Szkunerbark - patrz barkentyna.
Szkunerbryg - patrz brygantyna.
Szkuta – beznapędowy statek (dawniej żaglowy), płaskodenny, pozbawiony pokładu. Szkuta jest przeznaczona przede wszystkim do transportu śródlądowego ładunków masowych (jednorazowo ładuje się na jej pokład do 100 ton, np. zboża). Transportowano nią również np. powozy
Szkutnia (zakład szkutniczy) - miejsce budowy jachtów, także stocznia jachtowa.
Szkutnik - rzemieślnik zajmujący się szkutnictwem: budową, przebudowami i naprawami małych jednostek pływających.
Szkwał - nagle uderzenie wiatru.
Szkwał biały - biały szkwał.
Szlic - patrz likszpara.
Szliśmy - określenie kursu w kierunku zamierzonym, nie zawsze osiąganym - patrz - tu!
Szopeneria - sklep żeglarski.
Szot - lina służąca do manewrowania bomami żaglowymi lub napinania wolnego rogu żagla.
Szotman - załogant obsługujący szoty.
Szotowy - węzeł żeglarski.
Szotring - metalowy pierścień na bomie obrotowym z ogranicznikami przesuwania wzdłużnego, do którego wiąże się talię szota.
Szparownik (radełko) - narzędzie do upychania szczeliwa w szparach poszycia klepkowego.
Szpigat (skalops) – otwór w falszburcie, odpływnik z waterwajsu umożliwiający spływanie niepożądanej na pokładzie wody; także system odpływu wody z kokpitu. W rejonie zenzy szpigatami nazywa się otwory w żebrach (wręgach) pozwalające wodom zenzowym zbierać się w najniższej części kadłuba.
Szpil - patrz kabestan.
Szplajs – wzdłużne lub poprzeczne, stałe połączenie lin kręconych poprzez przeplatanie ich pokrętek na długości czy na końcu, na przykład dla wplecenia w linę kauszy.
Szplajsowanie - wszelkie prace związane z przeplataniem pokrętek lin.
Szpona - obejmujące maszt okucie gardy gafla.
Szprajsgafel (wishbone) – patrz gafel żebrowy.
Szpring (kontracuma) - lina cumownicza działająca od dziobu jednostki w kierunku rufy jachtu (szpring dziobowy) lub od rufy w kierunku dziobu (szpring rufowy); patrz też cuma.
Szprycbuda - osłona zejściówki otwarta od strony rufy.
Szprycburta - w razie potrzeby rozpinana na sztormrelingu osłona pokładu przed bryzgami fal.
Sztafok - pierwszy w stronę dziobu trójkątny żagiel fokmasztu.
Sztag - lina podtrzymująca maszt, działająca w kierunku dziobu wzdłuż osi symetrii jednostki.
Sztagownik - metalowe okucie znajdujące się na pokładzie, do którego mocowane są sztagi.
Sztaksel – żagiel trójkątny rozpinany na sztagu.
Sztauer - – wykwalifikowany robotnik portowy, zajmujący się załadunkiem.
Sztauowanie - mocowanie ładunku (bagażu) i wszelkich przedmiotów ruchomych na jednostce w sposób zabezpieczony przed przemieszczaniem się na skutek przechyłów jednostki.
Sztil (flauta) – bezwietrzna pogoda, cisza morska.
Szterling - patrz sterling.
Sztok - poprzeczka w górnej części trzonu kotwicy (kotwica admiralicji) lub dolnej (kotwica Danfortha)
Sztorcklapa - na jachtach pionowa część zamknięcia zejściówki.
Sztorm – gwałtowne wiatry na morzu tworzące wielkie fale. Patrz też Skala Beauforta.
Sztormdeska - deska doraźnie w czasie silnych przechyłów montowana powyżej wolnego skraju koi.
Sztormiak - kurtka z kapturem, często wraz z wysokimi w stanie spodniami na szelkach i buty w pełni odporne na częste, a nawet ciągłe zlewanie wodą.
Sztormlina - lajflina rozciągnięta na pewnej wysokości nad pokładem, w którą wpina się każdy członek wachty pokładowej w czasie sztormu.
Sztormowanie - żegluga w sztormie.
Sztormreling – barierka biegnąca dookoła pokładu jachtu, chroniąca załogę i większe przedmioty przed wypadnięciem za burtę. Zbudowana jest ze słupków z otworami (stójek), ustawionych w gniazdach przymocowanych do pokładu przy relingu.
Sztormtrap - sieć z grubych lin o czworokątnych oczkach wywieszana za burtę do schodzenia do szalup lub wchodzenia z nich na pokład - także w akcji "człowiek za burtą".
Szturman - oficer pokładowy w pierwszej kolejności zastępujący kapitana szczególnie w funkcji prowadzenia jednostki. Sternik, jeśli zasługuje na uznanie skippera.
Szturwał - przedłużona oś obrotu koła sterowego nagwintowana z obydwu stron przeciwskrętnie (połowa gwintu lewo-, połowa prawoskrętnie). Po niej poruszają się nagwintowane wewnątrz mufy połączone na sztywno cięgnami z układem wychylającym płetwę sterową. Podczas obrotu steru jeden suwak zbliża się do sternika, drugi oddala, co powoduje obrót płetwy; całkowicie błędnie szturmwałem określa się koła sterowe(*).
Sztyga - dawna jednostka ilości równa 20 sztuk; 1/3 kopy.
Sztyk - węzeł żeglarski.
Szubieniczny węzeł - patrz stryczek.
Szuwarowy (oczeretowy) żeglarz - żartobliwe określenie żeglarza śródlądowego.
Szuwary - patrz oczerety.
Szwaber (suszka) - narzędzie bosmańskie wykonane z kawałków rozplecionych lin; służy do zbierania (osuszania) resztek wody z pokładu... żeglarski mop.
Szyber miecza - wnętrze skrzyni mieczowej.
Szyberrolka (szyberblok) - osadzone wewnątrz drzewca omasztowania gniazdo rolki zwrotnej na przykład fału, szkentli itp.
Szydło bosmańskie - szydło, zwykle w rękojeści ze szpulą nici do przeszywania grubszego lub wielowarstwowego płótna, dakronu, skóry, brezentu i grubszych materiałów.
Szyna szotowa - metalowa szyna wzdłuż burty (szoty foków) lub w poprzek rufy albo kokpitu (szot grota), po której to szynie porusza się wózek szotowy.
Szynk - podrzędna restauracja, tawerna lub bar, w których sprzedaje się alkohol.
Szyper - patrz skiper.

(*) - dobra i konkretna znajomość słownika żeglarskiego wcale nie jest taka popularna. Zazwyczaj szczury lądowe z fantazją ignorantów używają bezczelnie określeń, których znaczenia w ogóle nie znają.

[Zygmunt Skibicki]

Ś

Ściągacz - patrz śruba rzymska.
Ślad torowy - patrz kilwater.
Śluza - zamykana obustronnie wodoszczelnymi bramami część kanału łączącego akweny o różnych poziomach wodnych.
Śluzowe opłaty - opłaty za korzystanie ze śluz oraz pochylni śródlądowych.
Środek ożaglowania – termin w wektorowej analizie sił w żeglarstwie określający punkt, w którym przyłożona jest siła aerodynamiczna parcia wiatru działającego na jednostkę.
Śródokręcie - na dużych jednostkach przestrzeń pomiędzy częścią dziobową a rufową.
Śródpokład - na dużych jednostkach pokład pomiędzy pokładem dziobowym a rufowym.
Śruba (pędnik) - montowany na zewnętrznym końcu wału napędowego dwu, trój płatowy, metalowy "wiatrak" przetwarzający moc obrotową wału na moc napędzającą jednostki.
Śruba rzymska (ściągacz) - długa tuleja z gwintami na jednym końcu prawym, a na drugim lewym z odpowiednimi do nich śrubami oczkowymi; obracanie tuleją na naprężonym cięgnie skraca je lub wydłuża - stosowane na wantach, sztagach itp.
Śrubka - sposób zygzakowo skrętnego wiosłowania jednym długim pagajem za rufą łodzi.
Śryż (lód prądowy) - jest efektem zamarzania cieku wodnego bądź jeziora; powstaje w warunkach ujemnej temperatury powietrza pod postacią kryształków lodu o kształcie igieł lub blaszek zbitych w gąbczastą, nieprzezroczystą masę - na cieku zazwyczaj w postaci okrągłych dysków; stanowi początkowe stadium powstawania pokrywy lodowej; grubość śryżu wynosi do 10 cm, zaś średnica jednej połaci 30 cm do 3 m. Zobacz też - lepa.
Świadectwo pomiarowe - dokument wystawiony przez mierniczego Polskiego Związku Żeglarskiego, zawierający wymiary jachtu i stwierdzający przynależność jachtu do danej klasy.
Światła pozycyjne (lampy pozycyjne) - kolorowe i białe światła, które rozmieszczone na jednostce zgodnie z zasadami żeglugi pozwalają w nocy z daleka określić położenie i rodzaj napotkanej jednostki pływającej.
Świetlik (skajlajt, iluminator) – rodzaj wodoszczelnego okna na jednostce pływającej. Montuje się je na burtach, w pokładach lub na dachach nadbudówek.
Świst trapowy - patrz gwizdek bosmański.
Świtówka - wachta od godziny 4:00 do 8:00.

[Zygmunt Skibicki]

T

Takielarnia - warsztat wytwarzający żagle oraz olinowanie żaglowców.
Takielarz (takler) - specjalista od spraw żagli i olinowania jednostek żaglowych.
Takielunek - ruchomy osprzęt żaglowca: liny (olinowanie), żagle (ożaglowanie) oraz drobny sprzęt.
Taklowanie - zakładanie olinowania stałego lub ruchomego .
Talia - element takielunku składający się z liny miękkiej (talrepu) oraz bloków, zbloczy lub jufersów, wykorzystywany do obsługi elementów wymagających użycia dużej siły: talia grota, talia achtersztagu, talia gafla, talia renera itp.
Talrep - lina w talii łącząca bloki, zblocza lub jufersy.
Talrepowy - węzeł żeglarski.
Targan - patrz szczeliwo.
Tawerna (wł. taverna, łac. taberna) – słowo to historycznie oznaczało: ubogie mieszkanie, uboga karczma, szopa. Obecnie restauracja lub bar portowy z klimatem żeglarskim.
Teflon (politetrafluoroetylen, PTFE) - tworzywo sztuczne o nadzwyczajnych własnościach smarujących oraz nie reagujące chemicznie w praktyce z... niczym; stosuje się do smarów, uszczelnień, impregnatów oraz na powłoki izolujące od wpływów atmosferycznych i wodnych.
Tek (teak) - drewno tekowe (teczyna) ze względu na znaczną naturalną zawartość substancji oleistych i kwasu krzemowego nie nasiąka wodą i jest odporne na działanie czynników chemicznych (m.in. wykonywano z niego obudowy akumulatorów) oraz biologicznych (w tym termitów). Drewno tekowe jest średnio twarde (twardość mierzona metodą Janki wynosi ok. 46 MPa – nieco więcej niż olcha, ale mniej niż brzoza). Ciężar właściwy 0,6-0,8 g/cm³. Podczas suszenia prawie nie zmienia objętości (nie kurczy się). Świeże drewno ma jasnożółtą barwę i intensywny, przyjemny zapach, później brązowieje. Drewno to od czasów prehistorycznych wykorzystywano do konstrukcji statków i ich wyposażenia, a później także do budowy wagonów kolejowych. Obecnie używane do wykładania pokładów statków, zwłaszcza żaglowców i jachtów; patrz też egzotyczne drewno.
Tekstolit – tworzywo kompozytowe zawierające 40% polimerów i 60% innych tworzyw sztucznych wykorzystywany w przemyśle maszynowym i elektroenergetyce.
Telegraf maszynowy — urządzenie do przekazywania komend dotyczących ruchu maszyn z mostka nawigacyjnego do maszynowni.
Tensometr linowy - patrz dynamometr linowy.
Tent - dwuspadowe zadaszenie z nieprzemakalnej tkaniny przewieszane na postoju przez bom i dopinane do burt; pozwala na wykorzystanie kokpitu w czasie deszczu, a na bezkabinowych żaglówkach turystycznych także noclegi.
Tergal - patrz dakron.
Termoaktywna bielizna - bielizna chroniąca termikę ciała, ale nie powodująca przegrzewania się.
Termometr - przyrząd określający temperaturę.
Terylen - patrz dakron.
Tetotron - patrz dakron.
Tkanina żaglowa - różnej gramatury płótno z bawełny i wielu innych surowców, mocnych, odpornych na wodę, także morską surowców nadających się na żagle. Ten temat będzie miał swój odrębny wątek.
Toaleta chemiczna - przenośna toaleta z muszlą i pompką ją spłukującą specjalnymi roztworami oddzielaną ręcznym szybrem od zbiornika nieczystości, w którym drogą chemiczną rozkładana jest zawartość.
Toaleta morska - toaleta na stałe montowana w łazience jednostki, zazwyczaj z zaworem odcinającym i ręczną lub elektryczną pompą spłukująco wypompowującą nieczystości do bunkra nieczystości opróżnianego odsysaniem zewnętrznym w portach. Zrzut nieczystości z jednostek "za burtę" jest dozwolony wyłącznie na morzach w minimalnej odległości określonej odpowiednią konwencją - 12 mil morskich, czyli 22 kilometry.
Top - najwyższy punkt masztu.
Topenanta - lina biegnące od górnych części masztów, służące do podtrzymywania rei i bomów za noki; także lina utrzymująca uniesienie bomu ładunkowego.
Topensztag - na jednostkach jednomasztowych lina spinająca top masztu z dziobem lub nokiem bukszprytu, a na żaglowcach dwu i wielomasztowych lina olinowania stałego spinająca wierzchołki (topy) masztów - spina układ naprężeń omasztowania stałego od dziobu (bukszprytu) poprzez sztagi aż po rufą (achtersztagi).
Topkot - ostatnia, wierzchnia warstwa żelkotu.
Topreja - patrz reja.
Topsel - żagiel trójkątny rozpinany między gaflem i górną częścią masztu; patrz także reja.
Topowy - węzeł żeglarski
Topslowy - węzeł żeglarski.
Topsztag - sztag boegnący od topu masztu do dziobu jednostki.
Topwanta - lina biegnąca od topu masztu do burty przechodząca przez nok(i) salingu(ów).
Tor wodny - patrz farwater.
Trajsel - niewielki trójkątny żagiel sztormowy stawiany w miejsce grota - powierzchnia trajsla nie przekracza 1/3 powierzchni nominalnego grota.

[ img ]

Tramping - żegluga pod dyktando kolejnych portów, do których przyjmowane są na pokład ładunki.
Trałowanie liny - morska dryfkotwa rufowa wykonana z możliwie najdłuższej dostępnej liny (lepiej z dwóch o różnej długości) wiązanej obydwoma końcami do knag i kabestanów rufowych.
Tram - belka rozciągnięta od dołu w poprzek głównych belek konstrukcyjnych przykrycia pomieszczenia pod pokładem.
Trap - schodnia (kładka) zwykle z minimum jedną poręczą mocowana uchylnie na burcie i opierana drugim końcem z rolkami o keję. Trap to także każde schody na jednostce pływającej.
Trap klamrowy - pionowa schodnia z klamer umocowanych na stałe w ścianach nadbudówek, ładowni itp.
Trapez balastowy - uprząż żeglarska mocno podpierająca plecy wraz z wpiętą liną zaczepioną drugim końcem wysoko na maszcie, dla zabezpieczenia załoganta przed wypadnięciem za burtę, gdy balastuje stojąc na burcie nawietrznej wychylony w płaszczyźnie pokładu mocno pochylonego jachtu.
Tratwa - konstrukcja pływająca, zwykle o kształcie prostokątnym mogąca unosić na wodzie określoną masę ładunku. Także sposób cumowania kilku jachtów "burta w burtę", gdy tylko jeden z nich styka się z keją.
Tratwa ratunkowa - konstrukcja pneumatyczna zamknięta w specjalnej beczce umieszczonej na pokładzie, która po wyszarpnięciu "zawleczki" lub po zetknięciu z wodą samoczynnie się otwiera i napompowuje do kształtu dużego pontonu z namiotową kabiną, w której zgromadzony jest sprzęt, leki i żywność do przetrwania, oraz sprzęt sygnalizacji morskiej i łączności radiowej.
Trawers - kierunek prostopadły do diametralnej jednostki i jej aktualnego kursu.
Trent - patrz pięta kotwicy.
Trimaran - trójkadłubowa jednostka pływająca.
Trolling - rozpowszechniona wśród żeglarzy technika połowy ryb drapieżnych polegająca na wleczeniu wędki z przynętą (błystka, wobler itp.) na krótkim wędzisku za płynącą jednostką. W Polsce dozwolona dla posiadaczy odpowiedniej karty wędkarskiej.
Trójkąt nawigacyjny - przezroczysta ekierka, na którego przeciwprostokątnej od jej środka w obie strony biegną skale w centymetrach, a na przyprostokątnych jest skala kątowa.
Trumsel - patrz reja.
Trumselreja - patrz reja.
Tryfor - ręczna wyciągarka linowa działająca na zasadzie dźwigniowego lub wielokrążkowego zwielokrotnienia siły działania i dwóch na przemian działających zacisków linowych.
Trym - spowodowane nieprawidłowym rozmieszczeniem ładunku pochylenie jednostki w stosunku do wodnicy w stronę dziobu lub rufy. Także lina trwale mocująca ładunek w przewidzianym dla niego miejscu.
Trymowanie ładunku - rozmieszczanie ładunku w jednostce w celu zapewnienia jej stateczności na wodzie.
Trymowanie takielunku - takie naprężanie lin takielunku stałego, by omasztowanie, a w dalszej konsekwencji ożaglowanie na nim rozpięte mogło pracować z maksymalną wydajnością.
Trymowanie żagli - takie ustawienia płatów żagli (szoty, położenie wózków szotowych, naprężenie obciągacza bomu), by płótna pracowały z maksymalną wydajnością przy zastanym wietrze oraz obranym kursie. Patrz także icki.
Trzon (goleń) kotwicy - prętowa część kotwicy łącząca elementy płużące dno z szeklą wpinającą łańcuch lub linę kotwiczną.
Trzon steru - element łączący płetwę steru z rumplem.
Tufnol - patrz tekstolit.
Tungowy olej - olej roślinny otrzymywany z nasion drzewa tungowego. Wywodzi się z Chin, gdzie znany jest od ponad 2000 lat. Gęsta ciecz o barwie żółtobrunatnej i nieprzyjemnym zapachu, jest olejem szybkoschnącym i rozpuszczalnym w wielu rozpuszczalnikach; jest naturalnym impregnatem drewna, uodparnia na wodę, powietrze, kwasy, ługi i niektóre rozpuszczalniki organiczne.
Turbaks - patrz tekstolit.
Turecki splot - sposób wyplatania różnych opasek takielunkowych i okrągłych mat/podkładek chroniących sprzęt przed uszkodzeniami.
Tuzin - dawna jednostka ilości równa 12 sztuk; 1/5 kopy.
Tylnica - patrz stewa.

[Zygmunt Skibicki]

U

Ucho liny (oczko, obwój, pętla skrzyżowana) - pojęcie związane z wiązaniem węzłów: ułożenie części liny w kształcie pełnego okręgu z przeciwbieżnie wystającymi zeń końcówkami.
Ucho żagla - luwers w rogu żagla, do którego wpina się fały, halsy, szkentle.
UKF - patrz VHF
Uncja objętościowa - amerykańska jednostka objętości (onza) w skrócie [oz] 1/16 pinty, 1/32 kwarty, 1/128 galona, 1/5376 baryłki, czyli 29,57 mililitra.
Uncja wagowa - historycznie różnie definiowane: rzymska, jubilerska, aptekarska, uncja Marii Teresy; obecnie międzynarodowa uncja wagowa to 28,3495 grama

[Zygmunt Skibicki]

W

Wachta - czas nieprzerwanej pracy załoganta, zwykle 4 godziny; w każdej dobie każdy załogant ma zwykle dwie wachty; wachtę się obejmuje i kończy. Także część załogi pracująca w zespole. Wyróżnia się wachty: pokładową (nawigacyjną), bosmańską (gospodarczo porządkowo naprawczą), kambuzową (kuchenną), portową, kotwiczną...
Wał napędowy - wał przenoszący energię mechaniczną z silnika stacjonarnego na śrubę napędową.
Wang (poprawnie - vang) - patrz obciągacz.
Wanta - lina podtrzymująca maszt na boki mocowana do burt w wantownikach.
Wantownik (podwięź) - element pokładu i burty w okolicy podstawy masztu, do którego przytwierdzone są wanty.
Wantowy (zderzakowy) związ - patrz węzeł żeglarski.
Wargi mieczowe - kształtki elastyczne montowane w dnie skrzynki mieczowej zamykające skrzynkę w części za płetwą miecza uchylnego.
Warkocz - wzdłużny splot kilku lin w celu uzyskania jednej mocniejszej.
Warkocz zawirowań - ciągnący się za tylną krawędzią miecza, kilu, płetwy sterowej strumień wirującej wody generujący opory przepływu; także promieniście na powierzchni nurtu rozchodzące się fale za przeszkodą punktową.
Waterbaksztag - lina napinająca pomiędzy nokiem bukszprytu a burtami.
Waterfok - patrz blindżagiel.
Watersaling ((blindgafel) - drzewce poziome mocowane do bukszprytu odpychające waterbaksztagi na boki.
Watersztag - lina napinająca bukszpryt w dół od jego noku do dziobnicy biegnąca zazwyczaj przez nok delfiniaka.
Waterwajs – zagłębienie w powierzchni pokładu biegnące wzdłuż burty jednostki, zwykle po wewnętrznej stronie relingu, spełniające rolę rynny dla wody, która znalazła się na pokładzie.
Wąs -patrz lonża.
Webasto - ogrzewanie postojowe; urządzenie zasilane paliwem silnikowym ogrzewające wnętrze jednostki z wykorzystaniem układu chłodzenia silnika stacjonarnego, ale bez uruchamiania silnika. Nazwa pochodzi od nazwy firmy, która pierwsza rozpoczęła produkcję tego urządzenia.
Węg - patrz wręga.
Węzeł - jednostka prędkości jednostki pływającej równa jednej mili morskiej na godzinę.
Węzeł żeglarski - jeden z mnóstwa rozmaitych, o różnych nazwach węzłów lin stosowany do bardzo różnych celów takielunkowych i użytkowych.
Węzłówka - patrz kątnica.
Wiatr pozorny - wektorowa suma prędkości wiatru rzeczywistego i własnego; prędkość wiatru względem jednostki. Ten kierunek wskazują wiatrowskazy topowe, a jego prędkość mierzy się anemometrami.
Wiatr rzeczywisty - wektorowo prędkość wiatru względem ziemi.
Wiatr własny - prędkość wiatru wywołanego jej ruchem własnym względem ziemi - wektorowo jest to odwrotność prędkość jednostki względem ziemi.
Wiatrowskaz (anemoskop) - wskaźnik (niekiedy elektroniczny) kierunku wiatru względem płaszczyzny diametralnej; patrz też icek/cka oraz wimpel.
Widnokrąg - okrąg widoczności dla obserwatora spokojnej powierzchni morza przy dobrej przejrzystości powietrza; zależy wyłącznie od wysokości umieszczenia oka obserwatora nad powierzchnią wody - Widoczność[m] = 6957,1 x Wysokość[m].
Wielka Rafa Koralowa[1] (ang. Great Barrier Reef) – największa na świecie rafa koralowa, położona wzdłuż północno-wschodnich wybrzeży Australii, na Morzu Koralowym.
Największa na Ziemi pojedyncza struktura wytworzona przez organizmy żywe, widoczna z kosmosu jako biała smuga na tle błękitnego oceanu. Rafa znana była Aborygenom, a przez Europejczyków została odkryta 11 czerwca 1770 roku, kiedy brytyjski żeglarz James Cook (1728–1779) na okręcie „Endeavour” przypłynął do Australii podczas swojej pierwszej wyprawy na południe w latach 1768–1771. W 1975 roku utworzono park morski – Park Morski Wielkiej Rafy Koralowej (ang. Great Barrier Reef Marine Park). W 1981 roku Wielka Rafa Koralowa została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Wielokrążek - dwa lub więcej krążków linowych w obudowie z zawiesiem; patrz też zblocze.
Wilk morski (zejman, wyga morski) - człowiek dobrze obeznany z żeglarstwem morskim i w nim rozmiłowany.
Wimpel - montowany zwykle na topie masztu lub wantach nawietrznych wskaźnik kierunku wiatru pozornego; patrz także icka.
Windstoper - syntetyczna membrana odzieżowa powodująca nieprzewiewność.
Winda - patrz kabestan.
Windrep – ruchoma lina służąca do wynoszenia w górę lub opuszczania poszczególnych steng masztu wieloczęściowego; każda stenga ma własny windrep.
Winglet - na końcu kilu pozioma, lub nieco opadająca na boki także profilowana płyta stabilizująca; rozprasza warkocz zawirowań za krawędzią spływu.
Wiolinowe zblocze - Zblocze szeregowe (każdy krążek na osobnej osi) w którym kolejne od zawiesia krążki mają coraz mniejsze średnice.
Wishbone - patrz gafel żebrowy.
Włok - sieć rybacka, zwykle stalowa służąca do łapania wielkich ilości ryb.
Włókno kokosowe (kojra, kelapa, niyong) - pozyskiwane z otoczki skorupy orzecha kokosowego, naturalne, nie tonące, nie butwiejące nawet w słonej wodzie włókno powroźnicze, o dość małej wytrzymałości na zrywanie, z którego kręcone liny okrętowe były bardzo grube.
Wodnica - patrz linia wodna.
Wodorosty - utrudniająca manewrowanie jednostką powierzchniowa lud podpowierzchniowa roślinność wodna, która "lubi" zaczepiać się na wszystkim, co wystaje z kadłuba pod wodą.
Wodoszczelność - odporność opakowania (etui, torby, worki, beczki, skrzynie) na wdarcie się do nich wody po zatopieniu, zwykle określana wraz z bezpieczną dla nich głębokością zanurzenia.
Wodowanie - przenoszenie jakąkolwiek metodą jednostki pływającej z lądu do wystarczająco dla niej głębokiej wody.
Wody terytorialne - pas wód przybrzeżnych, na którym obowiązuje prawodawstwo i władza państwa, do którego należy dany odcinek wybrzeża. Polskie wody terytorialne - 3 Mm (mile morskie), szwedzkie 4 Mm, rosyjskie 12 Mm.
Wolna burta - burta powyżej wodnicy.
Wolna końcówka liny - niepracująca końcówka liny wystająca z węzła.
WOPR - wodne ochotnicze pogotowie ratunkowe (tel. 601 100 100 lub 112); działa na wszystkich żeglownych wodach śródlądowych Polski.
Worek żeglarski - łatwy do umieszczania w zwykle ciasnych i nieforemnych bakistach worek do przechowywania i przenoszenia rzeczy osobistych załoganta.
Wózek slipowy - wózek (slip) spuszczany po pochylni do wody, nad którego podpory wpływa jacht, mocuje się go wózka mocnymi ściągami i na którym się tę jednostkę wyciąga na ląd (slipowanie) lub odwrotnie... woduje.
Wózek szotowy - wyposażone w blok szotowy urządzenie przesuwne po szynie szotowej z możliwością pewnego blokowania położenia pozwalające szybko zmieniać i pewnie ustalać miejsce na pokładzie, przez które przechodzi szot - ważne dla trymowania żagla.
Wózek transportowy - odpowiednio technicznie wyposażona i prawnie zarejestrowana przyczepa samochodowa do holowania jachtów za samochodami po drogach publicznych.
Wrak - zatopiona, spoczywająca na dnie jednostka lub inny duży przedmiot.
Wręga (węg, żebro) - poprzeczna do diametralnej część szkieletu kadłuba jednostki nadająca jej sztywność poprzeczną.
Wszy jumprowe - patrz jumprowe wszy.
Wszystkie ręce na pokład! - alarm wzywający do prac pokładowych wszystkich członków załogi ogłaszany w szczególnie trudnych warunkach.
Wybieranie - działanie mające na celu skrócenie pracującej części szota, cumy czy innej liny bądź łańcucha. Przeciwieństwo luzowania.
Wyblinka - patrz węzeł żeglarski.
Wyblinki (drabliny) - linki poziome mocowane pomiędzy wantami służące jako szczeble "drabiny" do wspinania się na maszty.
Wycof - ostatni, zamykający przeplot węzła żeglarskiego wykonany wolną końcówką złożoną w hak.
Wyga morski - patrz wilk morski.
Wylewajka - patrz czerpak.
Wyporność - wyrażona w kilogramach lub tonach masa wody wyparta przez jednostkę zanurzoną do jego linii wodnej, równa całkowitej masie jednostki.
Wystrzał – drzewce wystające do tyłu z rufy jednostki żaglowej i zorientowane poziomo lub lekko wznoszące się ku górze.
Wytyk - patrz: spinakerbom, genaker, lizreja.
Wywiewnik - patrz nawiewnik, patrz także grzybek.
Wzdłużnica - element konstrukcji kadłuba łączący wręgi na odcinku burtowym.
Wznios pokładu - Wzdłużna krzywizna powierzchni pokładu; wznios może być ujemny!

[Zygmunt Skibicki]

V

Vang (niepoprawnie - wang) - patrz obciągacz
VHF (ang. Very High Frequency) także UKF (Ultra Krótkie Fale) - fale metrowe; zakres fal radiowych (pasmo radiowe) o częstotliwości od 30 do 300 MHz, co odpowiada długości fali od 10 metrów do 1 metra; system radiowy wykorzystywany między innymi do komunikacji morskiej na niewielkie odległości.

[Zygmunt Skibicki]

Y

Y-bom - konstrukcja cumownicza belkowa lub pomostowa o kształcie litery Y, której górne ramiona są zawiasowo mocowane do kei, a dolne ramię wyposażane jest w minimum jeden pływak; jachty cumują między y-bojami dziobami do kei, a swoje cumy i springi wiążą do pachołków na y-bomach.
Yacht Klub - patrz jachtkub.

[Zygmunt Skibicki]

Z

Zablok - końcówka liny luźno przewleczona przez ucho wycofu węzła; zabezpiecza węzeł przed przypadkowym rozwiązaniem.
Zacisk linowy - wykonana z metalowego pręta U-kształtka z nagwintowanymi końcami, podkówkowym ich łącznikiem oraz zaciskowymi nakrętkami.
Zaciskowy - węzeł żeglarski.
Załogant - członek załogi jednostki.
Zamustrować się (zaciągnąć się, zaokrętować się) - przyjąć obowiązki członka załogi jednostki, zastać wpisany na musterrolę.
Zanurzenie - odległość najgłębiej zanurzonego punktu podwodnej części kadłuba jednostki od powierzchni wody.
Zaokrętowanie (zamustrowanie) - włączenie osób przybyłych na pokład jednostki w stan załogi lub pasażerów wraz z ich zakwaterowaniem, zaprowiantowaniem i ewentualnie przydzieleniem im funkcji.
Zastrzał - patrz bom ładunkowy.
Zatoka - akwen otwarty otoczony z kilku stron brzegami.
Zawiesie - element bloku lub zblocza którym wpina się je w zaczep konstrukcyjny jednostki; porównaj też strop.
Zawietrzna - strona, na którą wiatr nie wieje bezpośrednio, nie wystawiona na działanie wiatru.
Zblocze równoległe (talia) - dwa dwa lub więcej rolek linowych na wspólnej osi i w jednej obudowie.
Zderzakowy węzeł - węzeł żeglarski
Zefir - z mitologii greckiej wiatr zachodni.
Zejman - patrz wilk morski. Także Klub Morza Zejman w Gdańsku.
Zejściówka – trap prowadzący do pomieszczeń znajdujących się pod pokładem jednostki.
Zejść na ląd - czasowo przerwać lub zakończyć obowiązki członka załogi jednostki.
Zenit – punkt na niebie dokładnie ponad pozycją obserwatora.
Zeppelin - węzeł żeglarski.
Zęza - najniżej na jednostce położona przestrzeń z balastem wewnętrznym, gdzie spływają gdziekolwiek wewnątrz rozlane płyny i skąd się ją wypompowuje poza burtę pompami zęzowymi.
Zgaszenie żagla - patrz sprzątnięcie.
Znaki nawigacyjne - znaki tablicowe, dźwiękowe lub świetlne umieszczane na dalbach, pławach, mostach lub brzegach o określonych jednoznacznie znaczeniach umożliwiające bezpieczną nawigację jednostek.
Znos - patrz dryf.
Zrębnica - ścianka pionowa wokół kokpitu, luku lub włazu.
Zrywka silnika - linka z kluczem zwierającym obwód zapłonu silnika zapinana drugim końcem na nadgarstku sternika - wypadnięcie za burtę wyłącza silnik.
Zwara - wędrujący z prądem wir za przykosą lub punktową przeszkodą podwodną.
Związ - węzeł łączący liny lub taśmy.
Zwrot przez rufę, zwrot z wiatrem - manewr polegający na przejściu rufą jachtu żaglowego przez linię wiatru.
Zwrot przez sztag, zwrot na wiatr – manewr polegający na przejściu dziobem jednostki żaglowego przez linię wiatru.
Zwrot przez top – termin oznaczające odwrócenie jachtu o 360° wokół osi dziób-rufa, czyli wywrotkę z podniesieniem po drugiej stronie.
Zydwestka (südwestka) - nieprzemakalny kapelusz z lekko rozchylonym, z tyłu znacznie poszerzonym rondem i trokami do zawiązywania pod brodą.

[Zygmunt Skibicki]

Ż

Żagiel kotwiczny – żagiel zwykle bardzo mały podnoszony zazwyczaj na baksztagu w celu ustabilizowania położenia jachtu stojącego na kotwicy dziobowej.
Żagle sztormowe - żagle bardzo mocne, dużo mniejsze, czasem inne kształtem od zwyczajnych, używane w czasie sztormowania.
Żaglomistrz - wykwalifikowany specjalista umiejący wykonać wszystkie czynności związane z zaprojektowaniem, wykonaniem, trymowaniem i naprawą żagli, znający zasady ich konserwacji i przechowywania. Patrz także takler (takielarz).
Żaglowiec – duża, zwykle wielomasztowa jednostka pływająca o głównym napędzie żaglowym.
Żaglówka - mała, bezkabinowa łódź żaglowa.
Żebro - patrz wręga.
Żelkot - żywica poliestrowa (z odpowiednimi dodatkami) tworząca warstwę zewnętrzną laminatów kadłubowych.
Żmijka (marlina, omotka) - zwykle cienka, mocna linka służąca do okrężnego przez przewlekanie przez kolejne remizki przymocowywania żagla do drzewca nie posiadającego likszpary.
Żurawik - jedno z dwóch możliwych do wychylenia poza pokład ramion, na których zawieszana jest do opuszczania na wodę szalupa ratunkowa lub bączek.
Żyła - patrz pracująca część liny.
Żyrokompas (żyro) - elektromechaniczne urządzenie służące do wskazywania bieguna geograficznego, a nie bieguna magnetycznego jak zwykły kompas magnetyczny.